Για
το σπήλαιο της Κλένιας έχουμε αναφερθεί σε παλαιότερη ανάρτηση μας, ειδικά γύρω από τα υπάρχοντα ιστορικά στοιχεία και τις προφορικές παραδόσεις,
εδώ.
Επανερχόμεθα δημοσιεύοντας την έρευνα- έκθεση για το σπήλαιο, της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας, φωτοαντίγραφο της οποίας μας παραχώρησε ο ερευνητής συγγραφέας Ξενοφών Ηλίας.
Επανερχόμεθα δημοσιεύοντας την έρευνα- έκθεση για το σπήλαιο, της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας, φωτοαντίγραφο της οποίας μας παραχώρησε ο ερευνητής συγγραφέας Ξενοφών Ηλίας.
Η εν λόγω έρευνα έγινε, προ εικοσαετίας περίπου,
από τους πλέον ειδικούς και φυσικά τα δεδομένα δεν έχουν μεταβληθεί. Η
τότε ρεαλιστικές προτάσεις της ομάδας όπως θα διαβάσετε, για λόγους που δεν
γνωρίζουμε, δεν υλοποιήθηκαν. Έτσι παρέμειναν ανεκπλήρωτες οι προσδοκίες των
συγχωριανών μας αλλά και των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής.
Σε μερικά χρόνια μία νεότερη γενιά
ολοκληρώνεται. Η ιστορία προχωρά. Νέες συνθήκες διαμορφώνονται. Κάποια στιγμή οι ελπίδες θα γίνουν
πραγματικότητα και το σπήλαιο θα γίνει μετά από αιώνες ύπαρξης του επισκέψιμο
στο ευρύτερο κοινό.
Μνημείο της φύσης στην περιοχή μας, μνημείο της ιστορίας.
Μνημείο της φύσης στην περιοχή μας, μνημείο της ιστορίας.
Υ.Γ. Στην ομάδα έρευνας υπήρχε και φωτογράφος,
φωτογραφίες τις οποίες δεν καταφέραμε να εντοπίσουμε.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ – Ε.Σ.Ε.
ΓΕΝΙΚΑ - ΙΣΤΟΡΙΚΟ.
Η εξερεύνηση του παραπάνω σπηλαίου έγινε από την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία (Ε.Σ.Ε.) με πρωτοβουλία και χρηματοδότηση του Δήμου ΤΕΝΕΑΣ του Νομού Κορινθίας.
Το σπήλαιο αυτό βρίσκεται ένα περίπου χιλιόμετρο νότια του χωριού ΚΛΕΝΙΑ και είναι επισκέψιμο από τους κατοίκους της περιοχής λόγω εύκολης πρόσβασης σ’ αυτό και απουσίας κατακόρυφων διαδρομών στο εσωτερικό του.
Κατά τη διάρκεια του Β' παγκοσμίου πολέμου χρησιμοποιήθηκε σαν αντιαεροπορικό καταφύγιο. Σύμφωνα με την παράδοση, στην αρχαιότητα, κατά τη λατρευτική φάση της χρήσεώς του, υπήρχε στο εσωτερικό του το άγαλμα του Προμηθέα.
Το επισκέψιμο τμήμα του σπηλαίου, μετά από διαδρομή 170 μέτρων, περίπου, από την είσοδο, καταλήγει σε μια στένωση διαστάσεων, μόλις 40 X 20 εκατοστών. Μέσω αυτής της στένωσης είναι δύσκολα ορατός ένας πολύ μικρός θάλαμος, που δίνει τη εντύπωση ότι πιθανόν να υπάρχει συνέχεια του σπηλαίου προς τα δυτικά.
Το παραπάνω σπήλαιο είχε εξερευνηθεί αρχικά, από πλευράς ΕΣΕ., τον Μάρτιο του 1954, και είχε συνταχθεί ένας πρόχειρος χάρτης των πρώτων τμημάτων του.
Κατόπιν, το 1977 και 1995, υπήρξε αλληλογραφία μεταξύ της, τότε, κοινότητας και της ΕΣΕ., με σκοπό τη μελέτη της, πιθανής, τουριστικής αξιοποίησης του σπηλαίου. Από τα μέχρι τότε δεδομένα, η απάντηση της ΕΣΕ ήταν μάλλον αποθαρρυντική, γιατί αυτό είχε χαρακτηρισθεί σαν «σπήλαιο τοπικού ενδιαφέροντος».
Την άνοιξη του 2001, ο Δήμος ΤΕΝΕΑΣ επανήλθε στο θέμα και ζήτησε από την ΕΣΕ πιο λεπτομερή εξέταση - έρευνα του σπηλαίου, γιατί, πιθανόν, το ανεξερεύνητο -μετά τη στένωση- τμήμα του να το ενέτασσε σε υψηλότερη, από πλευράς τουριστικού ενδιαφέροντος, βαθμίδα.
Γι’ αυτό το λόγο, αποδέχθηκε αίτημα της ΕΣΕ για τη χρηματοδότηση της έρευνας, ύψους 500.000 δρχ. Τα χρήματα αυτά θα διετίθεντο για την κάλυψη των εξόδων αποστολής και μέρους των λειτουργικών εξόδων της Εταιρείας , δεδομένου ότι αυτή στερείται παντελώς κρατικής επιχορήγησης και συντηρείται αποκλειστικά από εισφορές των μελών της.
Μετά τα παραπάνω, δόθηκε από την ΕΣΕ η εντολή για την πραγματοποίηση της έρευνας, στην παρακάτω ομάδα :
-Λελούδας Νίκος, αρχηγός της αποστολής.
-Χατζηλιάδης Δημήτρης, υπεύθυνος χαρτογράφησης - μετρήσεων.
-Σαββίδου Μαρία, υπεύθυνη για τη φωτογράφηση.
-Μαρούλης Χρηστός, μέλος της ομάδας, &
-Τσαγκανός Γιώργος, μέλος της ομάδας.
Η παραπάνω ομάδα έφτασε στην Κόρινθο το βράδυ της Παρασκευής 31/8/2001. Ενημερώθηκε από τον εκπρόσωπο του Δήμου ΤΕΝΕΑΣ, αντιδήμαρχο, κ. Σιαπκαρά, και το πρωί της επομένης, 1/9/2001, συναντήθηκε στο χωριό ΚΛΕΝΙΑ με τις τοπικές Αρχές (Νομάρχης Κορινθίας, Δήμαρχος Τενέας - κ. Ταγαράς, κλπ.), απ’ όπου, με οχήματα που διέθεσε Δήμος Τενέας, μεταφέρθηκε στον χώρο του σπηλαίου.
Η εξερεύνησή του άρχισε στις 10.00' και ολοκληρώθηκε μετά τις 18.00'.
Κατόπιν η ομάδα συναντήθηκε εκ νέου μ τις τοπικές Αρχές στο χωριό ΧΙΛΙΟΜΟΔΙ, όπου και έγινε μια πρώτη προφορική ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων πάνω στις πρώτες εντυπώσεις από την έρευνα του σπηλαίου.
Την επόμενη ημέρα, 2/9/2001, η ομάδα επέστρεψε στην Αθήνα.
Το γεγονός καλύφθηκε τηλεοπτικά από τον τοπικό σταθμό SUPER CHANNEL, καθώς και με ανταποκρίσεις από τα κανάλια MEGA και ALPHA.
ΘΕΣΗ - ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΥ.
Το σπήλαιο ΚΛΕΝΙΑΣ βρίσκεται στην τοποθεσία ΒΕΡΤΟΠΟΣ, περίπου ένα χλμ. νότια του χωριού Κλένια του Δήμου Τενέας του Νομού Κορινθίας.
Οι γεωγραφικές συντεταγμένες της εισόδου του είναι:
• Γεωγραφικό Μήκος 22° 52' 2" Ανατολικό.
• Γεωγραφικό Πλάτος 37° 46' 40" Βόρειο.
-Το υψόμετρο της εισόδου είναι 630 μέτρα.
-Το υψόμετρο του στενώματος όπου καταλήγει το σπήλαιο, και που απέχει από την είσοδο (σε νοητή ευθεία γραμμή νοτιοδυτικά) 120 μέτρα, είναι 615 μέτρα. Δηλαδή το σπήλαιο, συνολικά, είναι κατηφορικό για τον εισερχόμενο.
.....................
Το σπήλαιο βρίσκεται στις βόρειες καταπτώσεις του όρους ΨΗΛΗ ΡΑΧΗ (Υψ. 1078 μ.). Η περιοχή αυτή από Γεωτεκτονικής πλευράς ανήκει στη ζώνη Παρνασσού - Γκιώνας η οποία αποτελείται κυρίως από ασβεστολιθικά πετρώματα έντονα καρστικοποιημένα, ώστε το ποσοστό κατεισδύσεως σε πολλές περιοχές να προσεγγίζει το 100%. Αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο στο όρος ΤΡΑΠΕΖΩΝΑ (Υψ. 1137 μ.) προς τα νοτιοανατολικά , από το οποίο η ΨΗΛΗ ΡΑΧΗ διαχωρίζεται με τον αυχένα ΑΓΙΟΝΟΡΙΟΥ.
Χαρακτηριστικό του όρους ΤΡΑΠΕΖΩΝΑ, το οποίο μαζί με το όρος ΑΡΑΧΝΑΙΟ (Υψ. 1197 μ.) αποτελούν το νοτιοανατολικό άκρο της γεωτεκτονικής ζώνης Παρνασσού - Γκιώνας, είναι η πλήρης καρστικοποίηση (: διάβρωση του ασβεστολίθου από τα επιφανειακά και υπόγεια νερά, με ανάλογη δημιουργία σπηλαίων κλπ). Η επιφανειακή απορροή των νερών εδώ είναι σχεδόν μηδενική και τα βρόχινα τέτοια μέσω καταβοθρών και δολινών διοχετεύονται σε υπόγεια ποτάμια που εκβάλλουν τελικά σε υποθαλάσσιες πηγές του Αργολικού Κόλπου (ΑΝΑΒΑΛΟΣ, ΚΙΒΕΡΙ, κλπ).
Από τον αυχένα ΑΓΙΟΝΟΡΙΟΥ αρχίζει προς τα βόρεια το ρέμα ΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ το οποίο συμβάλλει με το ποτάμι ΠΟΤΑΜΙΑ πού εκβάλλει τελικά στον Κορινθιακό Κόλπο. Από τον ίδιο αυχένα αρχίζει προς νότο το ρέμα ΔΕΡΒΙΣΙΟ πού συμβάλλει με το ρέμα ΞΕΡΙΑΣ (ΜΠΕΡΜΠΑΔΙΩΤΗΣ), το οποίο τελικά δεν φθάνει στον Αργολικό Κόλπο, γιατί τα νερά του χάνονται σε υπόγειες κατεισδύσεις στον Αργολικό κάμπο.
Το γεωλογικό περιβάλλον του σπηλαίου συντίθεται αποκλειστικά από ασβεστολιθικά πετρώματα.
Λόγω της ξηρασίας που επικρατεί στην επιφάνεια του εδάφους εξ αιτίας της έντονης κατεισδύσεως των βρόχινων νερών μέσα σε ρωγμές του ασβεστόλιθου, η επικρατούσα βλάστηση περιορίζεται σε θαμνώδεις μορφές και είναι αισθητή η απουσία δάσους σε ολόκληρη την περιοχή.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ.
Η είσοδος του σπηλαίου «βλέπει» προς τα βορειοανατολικά και η γενική κατεύθυνση θαλάμων και διαδρόμων του οδηγεί προς νοτιοδυτικά.
Στην είσοδο καταλήγει χωματόδρομος μέτριας βατότητας, που διανοίχθηκε για την ευκολότερη πρόσβαση στο σπήλαιο.
Η είσοδος έχει πλάτος 6 μ. και ύψος 2-3 μ. Με μεγάλο βράχο διαχωρίζεται σε δύο ανεξάρτητες εισόδους πλάτους περίπου 2 μ. η καθεμιά.
Αμέσως μετά την είσοδο διανοίγεται η Α' αίθουσα μήκους 11 μ. (περίπου) και πλάτους 12 μ. Είναι κατηφορική με κλίση 20% .
Προς τα ανατολικά (αριστερά στο εισερχόμενο) υπάρχουν δύο μικροί τυφλοί σωληνοειδείς διάδρομοι διαμέτρου 1 μ. και μήκους 7-10 μ. πού στρίβουν ανηφορικά προς βορρά.
Η Α' αίθουσα διαχωρίζεται από την, αμέσως επόμενη, Β', από ένα παραπέτασμα σταλαγμιτικών στύλων πού έχουν ενωθεί με την οροφή. Το παραπέτασμα αυτό αφήνει τέσσερις διόδους πλάτους 1-3 μ. για την είσοδο στην Β' αίθουσα.
Μπροστά από τον μεσαίο στύλο υπάρχει ένας σταλαγμίτης ύψους 1 μ., η πάνω επιφάνεια του οποίου έχει εμπεδωθεί με τεχνητή λάξευση, ώστε να δημιουργηθεί ένα είδος βάθρου. Στην πάνω επιφάνεια του «βάθρου» αυτού υπάρχουν λαξευμένες παραλληλόγραμμες τρύπες - υποδοχές, προφανώς για την στερέωση κάποιου λατρευτικού αγάλματος. Σ’ αυτό συνηγορεί και η θέση του «βάθρου» στην αίθουσα, που αντιστοιχεί περίπου στην «Αγία Τράπεζα» μιας χριστιανικής εκκλησίας. Αυτό, σε συνδυασμό με την τοπική παράδοση, καθώς και τη μορφή των σμιλεμένων υποδοχών, μας ωθεί στο συμπέρασμα ότι πάνω στο βάθρο αυτό ήταν τοποθετημένο ένα μεταλλικό (;) άγαλμα - του Προμηθέα (;) ύψους 1-1,5 μ.
Το παραπάνω άγαλμα κατά τους χριστιανικούς χρόνους, προφανώς, εκλάπη και εξαφανίσθηκε, δυστυχώς, για πάντα.
Δεν βρέθηκαν, εμφανή τουλάχιστον, ίχνη χριστιανικής λατρείας (βραχογραφίες αγίων, συμβόλων, υποδοχές εικόνων κλπ).
Το ύψος της Α' αίθουσας, καθώς και του υπόλοιπου σπηλαίου, κυμαίνεται από 3-6 μ.
Το βασικό στοιχείο που προσελκύει αμέσως την προσοχή του επισκέπτη, είναι η ύπαρξη πλήθους ογκωδέστατων σταλαγμιτών, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις έχουν φτάσει στο ύψος της οροφής, έχουν ενωθεί μ’ αυτή και έχουν δημιουργήσει στύλους (κολώνες) κυλινδρικής η τραπεζοειδούς μορφής.
Απ’ εναντίας, είναι αισθητή η μειωμένη παρουσία σταλακτιτών, οι οποίοι, όπου υπάρχουν, είναι λεπτοί («μακαρονοειδείς») και περιορίζονται σε μήκος λίγων εκατοστών από την οροφή. Αυτό παρουσιάζεται σε 'όλη την έκταση του σπηλαίου. Σαν επικρατέστερη εξήγηση γι’ αυτό, μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι το σπήλαιο δεν δημιουργήθηκε από διεύρυνση κατακόρυφων ρωγμών λόγω διαβρώσεως του ασβεστολίθου από το νερό, όπως γίνεται συνήθως, αλλά δημιουργήθηκε κυρίως από διάβρωση και διεύρυνση της διαχωριστικής επιφάνειας των διαδοχικών οριζόντιων στρωμάτων του ασβεστολίθου.
Στο παραπάνω, συνηγορεί και το γεγονός των μεγαλύτερων, κατά κανόνα, οριζόντιων διαστάσεων του σπηλαίου σε σχέση με τις κατακόρυφες τέτοιες, η σχετική απουσία κατακόρυφων ρηγματώσεων και η στρωματογραφία των πετρωμάτων.
Η Β' αίθουσα, διαστάσεων 20 X 20 μ. περ., διαχωρίζεται σαφώς σε δύο διαδοχικά επίπεδα. Το πρώτο απ’ αυτά, είναι σχετικά οριζόντιο, έχει μήκος 8-10 μ. και διαχωρίζεται από το δεύτερο με μια σχεδόν κάθετη απότμηση ύψους 4 μ. περίπου.
Το δεύτερο επίπεδο της Β' αίθουσας είναι επικλινές με κλίση 20% και έχει μήκος 10-15 μ.
Διαχωρίζεται από την Γ΄αίθουσα με μία ελαφρά στένωση του πλάτους, καθώς και με μια σειρά σταλαγμιτών και στύλων από σταλαγμιτικό υλικό.
Στο πρώτο επίπεδο της Β' αίθουσας υπάρχουν έντονα ίχνη πρόσφατης εκτεταμένης λαθρανασκαφής. Σ’ αυτό το, ήδη διαταραγμένο στρωματογραφικά, σημείο, έγινε μια πολύ μικρή δοκιμαστική τομή σ’ ένα βάθος περίπου 40 εκ. και αναγνωρίσθηκαν τρία διακεκριμένα στρώματα :
Α. Ένα ανώτερο στρώμα, πάχους 15-20 εκ., από άργιλο.
Β. Ένα ενδιάμεσο λεπτό στρώμα, πάχους 3-4 εκ., με ίχνη φωτιάς (στάχτη).
Γ. Ένα κατώτερο στρώμα άμμου.
Τα ιζήματα συνεχίζονται σε μεγαλύτερο βάθος πού δεν είναι δυνατόν να προσδιορισθεί επιφανειακά.
Από την, εντελώς πρόχειρη - στο ήδη ανασκαμμένο τμήμα, τομή, εξήχθησαν οκτώ κομμάτια από κεραμικά (όστρακα) με διαφορετικό πάχος (και χρονολόγηση, προφανώς), καθώς και μικρό κομμάτι οστού (από λατρευτική σπονδή ;)
Τα παραπάνω, τυχαία, δείγματα παραδόθηκαν (μαζί με αντίγραφο αυτής της έκθεσης) στην ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ & ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑΣ του ΥΠ.ΠΟ. για περαιτέρω χρονολόγηση και αξιολόγηση.
Ο Δήμος Τενέας, επίσης μας πληροφόρησε ότι στο παρελθόν είχε γίνει στο σπήλαιο ανασκαφή πολύ περιορισμένης έκτασης και τα ευρήματα είχαν μεταφερθεί για αξιολόγηση και φύλαξη στο μουσείο Ναυπλίου (ή Κορίνθου), χωρίς, έκτοτε, να μαθευτεί τίποτε για την τύχη τους.
Επίσης κυριαρχεί η φήμη, ότι κατά το παρελθόν (και δυστυχώς, όχι μόνο !) αρχαιοκάπηλοι «επισκέπτονταν» (-νται) το σπήλαιο και, μετά από λαθρανασκαφές, απεκόμισαν ειδώλια και άλλα λατρευτικά αναθήματα.
Οι κλιματολογικές συνθήκες πού επικρατούν στο σπήλαιο είναι ιδανικές για καταφύγιο αγρίων ζώων και κατοίκηση ανθρώπων. Η θερμοκρασία είναι σχεδόν σταθερή χειμώνα - καλοκαίρι ( 12 -16° C.), η δε υγρασία, μόνο στους τελευταίους (εσώτερους) θαλάμους, είναι απαγορευτική για κάτι τέτοιο (97%).
Επιπρόσθετα,ο φυσικός φωτισμός (από την είσοδο) στην Α' και Β' αίθουσα είναι αρκετά ικανοποιητικός.
Τα παραπάνω οδηγούν ασφαλώς στο συμπέρασμα ότι, τουλάχιστον, οι δύο πρώτες αίθουσες χρησιμοποιήθηκαν αρχικά σαν φωλιά αγρίων ζώων και μεταγενέστερα σαν κατοικία του προϊστορικού ανθρώπου.
Η τρίτη φάση της χρήσης του σπηλαίου εκτιμάται ότι ήταν καθαρά λατρευτική, όπως μαρτυρεί η, ακόμη και εντελώς επιφανειακή, πληθώρα οστράκων.
Η Γ' αίθουσα έχει πλάτος 10-15 μ. και μήκος 5-10 μ.
Η περαιτέρω προχώρηση γίνεται από ένα μικρό διάδρομο διατομής 1X1 μ. και μήκους 4-5 μ. που βρίσκεται στο αριστερό άκρο της Γ' αίθουσας.
Μετά απ’ αυτό το στένωμα διανοίγεται η Α' αίθουσα, διαστάσεων 10X10 μ. περ., η οποία διαχωρίζεται από την επόμενη -Ε'- με μια σειρά σταλαγμιτικών στύλων.
Η Ε΄ αίθουσα έχει μήκος 5-8 μ. και πλάτος 9-10 μ.
Εδώ πρέπει να επισημανθεί ότι στις αίθουσες και Ε' υπάρχει μεγάλη αποικία νυχτερίδων.
Σε όλο το διάστη μα , μέχρι το σημείο που τελειώνει η Ε' αίθουσα, έχουμε συνεχώς κατηφορική κλίση -20%- με μόνη εξαίρεση το πρώτο επίπεδο της Β' αίθουσας.
Μετά την Ε' αίθουσα αρχίζει ένας οριζόντιος διάδρομος πλάτους ενός μέτρου, ύψους 2-4 μ. και μήκους 15 μ. Το δάπεδο του διαδρόμου αυτού, λόγω απουσίας κλίσεων, είναι εξαιρετικά λασπώδες με αρκετά λιμνάζοντα νερά.
Από το τέλος του παραπάνω διαδρόμου αρχίζει ένα σιφώνι το οποίο ανέρχεται σε δύο παράπλευρες σήραγγες που χωρίζονται μεταξύ τους από μεγάλο σταλαγμιτικό όγκο. Η ανατολική (αριστερά στον εισερχόμενο) έχει δύο μικρές σωληνοειδείς διακλαδώσεις μήκους 4-6 μ. η κάθε μια.
Μετά τον ανιόντα κλάδο του σιφωνιού διανοίγεται η ΣΤ' αίθουσα, πλάτους 5-8 μ. και μήκους 10-15 μ., που αποτελεί τον κατιόντα κλάδο με κλίση 50%. Ο κατιών κλάδος του σιφωνιού καταλήγει στην Ζ΄αίθουσα που είναι αποξεραμένη λίμνη, όπως μαρτυρούν τα αποτυπώματα παλαιότερης στάθμης νερού στα τοιχώματά της σε ύψος Α.: 60 εκ. και Β.: 1,5 μ. (διαφορετικές, χρονολογικά, μόνιμες στάθμες).
Η αποξεραμένη αυτή λίμνη (τώρα Ζ' αίθουσα) έχει μήκος 7-10 μ. και πλάτος 3-5 μ.
Στο κέντρο της υπάρχουν δύο ομοιόμορφοι λεπτοί στύλοι σταλαγμιτικού υλικού διαμέτρου περίπου 30 εκ. ο καθένας. Αυτοί οι δυο φυσικοί στύλοι (κολώνες) αποτελούν, κατά τη γνώμη μας, ίσως το πιο χαρακτηριστικό σημείο του σπηλαίου.
Η Ζ' αίθουσα αποτελεί και το έσχατο όριο προχωρήσεως στο σπήλαιο για τον επισκέπτη. Από κει και πέρα το σπήλαιο συνεχίζεται (λίγο ακόμα, όπως αποδείχθηκε) μέσω της (τραγικής - και για το πιο αδύνατο ανθρώπινο σώμα) προαναφερόμενης στένωσης - 40 εκ. πλάτος X 20 εκ.(!) ύψος, που «βλέπει» προς νοτιοδυτικά και βρίσκεται στο ύψος του τοιχώματος της παλιάς (1,5 μ.) στάθμης της λίμνης.
Σ’ αυτή ακριβώς τη στένωση, πού ύστερα από κοπιαστική προσπάθεια, διευρύνθηκε με σμίλευση κατά 2-3 (μόλις !) εκ. (από 20 εκ. έγινε 23), κατόρθωσε ο πιο αδύνατος τη ομάδας (Ν. Λελούδας) μετά από τρομακτική προσπάθεια (χωρίς κράνος, ζώνες κλπ, με κρατημένη εντελώς την αναπνοή για μήκος 2 μ. και με τη βοήθεια των υπόλοιπων -σπρώξιμο ! κλπ) να διεισδύσει προκειμένου να εξερευνηθεί η συνέχεια του σπηλαίου.
Αμέσως μετά την -μήκους 2 μ.- στένωση και από κάτω (-1,5 μ.) υπάρχει φρεάτιο με νερό βάθους ενός μέτρου περίπου και η σήραγγα συνεχίζεται για 8-10 μ. ακόμη, με πλάτος 80 εκ. και ύψος 1,5-2 μ. και καλυμμένη στο δάπεδο από νερό βάθους 1-1,5 μ., στενεύοντας συνεχώς και καταλήγοντας στο τέλος της σε ΔΙΑΚΛΑΣΗ (σχισμή) πλάτους 10-15 εκ. από την οποία απλώς διαφεύγουν, προς τα κατώτερα γεωλογικά στρώματα, τα τυχόν πλεονάζοντα νερά της προαναφερόμενης πολύ στενής σήραγγας, καθιστώντας αδύνατη (και φυσικά άσκοπη) κάθε περαιτέρω διείσδυση. Η συνέχιση της στένωσης μόνο πια σαν αποστραγγιστικής διόδου, διαμέτρου λίγων εκατοστών, μπορεί να εξηγηθεί και από το γεωλογικό της περιβάλλον.
Στο συγκεκριμένο σημείο, ο ασβεστόλιθος έχει μεταμορφωθεί πια σε μάρμαρο που είναι πολύ πιο ανθεκτικό στη μηχανική διάβρωση του νερού , οπότε είναι φυσικό, οι διατομές των σηράγγων, για το ίδιο υδατικό φορτίο, να καθίστανται πολύ μικρότερες.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.
1) ΑΠΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΨΗ.
--------------------------------------
Από τα μέχρι τώρα συλεχθέντα γεωδυναμικά στοιχεία (κλίση - κατεύθυνση σπηλαίου, υψομετρικές διαφορές κλπ), μπορούν να εξαχθούν δύο επιμέρους συμπεράσματα :
α) Η αποξεραμένη λίμνη (Ζ' αίθουσα) αποτελεί το τελευταίο όριο του σπηλαίου. - (Η έννοια «σπήλαιο» είναι ανθρωποκεντρική, δηλαδή αφορά τα έγκοιλα του υπεδάφους στα οποία είναι δυνατό να διεισδύσει ο άνθρωπος. Όταν οι διαστάσεις αυτών των κοιλοτήτων είναι απαγορευτικές σ’ αυτό, παύει η έννοια του σπηλαίου και έχουμε πλέον απλές ρωγμές η διακλάσεις του υπεδάφους).
β) Σ’ ότι αφορά την συνέχεια των ρωγμών μετά την Ζ' αίθουσα, εκτιμάται ότι τα υπόγεια νερά καταλήγουν τελικά στο ρέμα ΔΕΡΒΙΣΙΟ, βόρεια του χωριού ΠΡΟΣΥΜΝΑ.
Τουλάχιστον στο απώτερο γεωλογικό παρελθόν, υπολογίζεται ότι υπήρχε επιφανειακή ροή του ΔΕΡΒΙΣΙΟΥ ρέματος. Απόδειξη αυτού είναι η διάβρωση πού προκάλεσε το ρέμα ΞΕΡΙΑΣ (στο οποίο καταλήγει το ΔΕΡΒΙΣΙΟ), κατά την πτύχωση πού δημιούργησε τα βουνά ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ (υψ. 702 μ.) και MAYPOBOYNI (υψ. 655 μ.).
Σ’ αυτή την περίπτωση έχουμε το χαρακτηριστικό φαινόμενο REJUVENATED STREAM της Γεωδυναμικής.
Σε μεταγενέστερη περίοδο τα επιφανειακά νερά του ρέματος ΞΕΡΙΑΣ, χάθηκαν σε υπόγειες διακλάσεις κάτω από τον Αργολικό κάμπο, με πιθανό σημείο εκβολής κάποια υποθαλάσσια πηγή (ΑΝΑΒΑΛΟΣ ;)
2) ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΨΗ.
-------------------------------------------
Η αρχική μας εκτίμηση διακρίνει τέσσερις φάσεις ζωής στο σπήλαιο :
α) Πρώτη φάση, σαν φωλιά αγρίων ζώων.
β) Δεύτερη φάση, σαν κατοικία του προϊστορικού ανθρώπου. (Νεολιθικής η ενδεχομένως Μεσολιθικής Εποχής, σε συσχετισμό με τα Μεσολιθικά ευρήματα του -σχετικά γειτονικού, άλλωστε- σπηλαίου ΦΡΑΓΧΘΙ της Ερμιονίδας.
γ) Σαν τρίτη φάση, διακρίνουμε την λατρευτική περίοδο, κατά την οποία οι άνθρωποι διέμεναν στην πολύ κοντινή πεδιάδα της αρχαίας ΤΕΝΕΑΣ (εποχή Χαλκού η Σιδήρου και συνεχώς, ενδεχομένως μέχρι τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους).
δ) Και, σαν τελευταία φάση, θα πρέπει να θεωρήσουμε την περίοδο από την έλευση του χριστιανισμού, μέχρι σήμερα, που το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε για αμυντικούς σκοπούς (καταφύγιο κατά την Τουρκοκρατία, λημέρι Κλεφτών και Αρματολών, αντιαεροπορικό καταφύγιο στον Β' Παγκόσμιο πόλεμο κλπ).
Επίσης σ’ αυτή τη φάση, χρησιμοποιήθηκε για οικονομικούς σκοπούς (ζύμωση τυροκομικών προϊόντων η χειμαδιό κλπ) από τους κτηνοτρόφους της περιοχής.
3) ΑΠΟ ΒΙΟΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΨΗ.
--------------------------------------------------
Στο σπήλαιο υπάρχει, από την αίθουσα Δ' και ενδότερα, κατά τη γνώμη μας, η μεγαλύτερη αποικία νυχτερίδων που υπάρχει στους κοντινούς της Αθήνας νομούς.
Η αποικία αυτή πρέπει, οπωσδήποτε να προστατευθεί, γιατί οι νυχτερίδες αυτές είναι παραπάνω από χρήσιμες στους κατοίκους της περιοχής, για τον λόγο ότι, κατά την καθημερινή έξοδό τους τις νυχτερινές ώρες από το σπήλαιο, σε αναζήτηση τροφής, «σκουπίζουν» στην κυριολεξία μια έκταση χιλιάδων στρεμμάτων κάθε φορά από κάθε επιβλαβές για τον άνθρωπο έντομο (κουνούπια κλπ).
Επίσης, υπάρχει και, μικρός σχετικά, αριθμός Δολιχόποδων (είδος σπηλαιόβιου οργανισμού - σαν ακρίδα χωρίς μάτια) προσαρμοσμένων τέλεια στο πολύ ευαίσθητο οικοσύστημα του σπηλαίου.
4) ΑΠΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ - ΠΙΘΑΝΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Το επισκέψιμο τμήμα του σπηλαίου καταλήγει στη Ζ' αίθουσα - αποξεραμένη λίμνη.
Το μήκος του σε ευθεία γραμμή είναι 130 μ. περ. - Το μήκος που θα διανύσει ο επισκέπτης από την είσοδο μέχρι το σημείο αυτό είναι 170-230 μ. τουλάχιστον, λόγω ελικοειδούς διαδρομής και απαιτεί χρόνο 20 - 25'. Σε συνάρτηση με τον σταλαγμιτικό διάκοσμο, την εναλλαγή των οπτικών παραστάσεων και με δεδομένο το ενδιαφέρον του επισκέπτη, μια πλήρης ξενάγηση στο εσωτερικό του, θα διαρκεί περίπου μια ώρα.
Σε γενικές γραμμές, δεν υπάρχει δυσκολία στην μετακίνηση στο εσωτερικό του, αλλά η υπέρβαση του σιφωνιού, είναι μάλλον απαγορευτική για άτομα με ειδικές ανάγκες η και ηλικιωμένους.
Ο πλούσιος μεν, αλλά «γερασμένος» σταλαγμιτικός διάκοσμός του (έχει σταματήσει προ πολλού η δημιουργία σταλακτιτών - σταλαγμιτών και τώρα αυτοί βρίσκονται στη φάση της γήρανσης και πολύ αργής σταδιακής αποσάθρωσής τους), σε συνδυασμό με το μέγεθος και την μορφολογία του, δεν μεταβάλλει κατά πολύ την αρχική εκτίμηση της ΕΣΕ, που το κατέτασσε στα σπήλαια «τοπικού ενδιαφέροντος», δεδομένου ότι αποκλείσθηκε η δυνατότητα επέκτασης του επισκέψιμου τμήματος πέραν της Ζ' αίθουσας.
Από πλευράς αισθητικής, ανήκει στα ωραιότερα σπήλαια της παραπάνω κατηγορίας και, με δεδομένη την αρχαιολογική του αξία, θα πρέπει, κατά τη γνώμη μας να ενταχθεί στα αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΕΡΕΥΝΑΣ :
1) Προτείνεται, ΠΡΙΝ ΑΠ’ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΑΛΛΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ, η τοποθέτηση σιδερένιας διαστάσεων, περίπου, ενός μέτρου μήκους X 30 εκατοστών ύψους, για την πόρτας στην είσοδο του σπηλαίου, με ειδική θυρίδα περίπου στο μέσον της, απρόσκοπτη είσοδο - έξοδο των νυχτερίδων (αλλιώς, θα είναι καταδικασμένες σε θάνατο από ασιτία κλπ).
Η πόρτα αυτή πρέπει να τοποθετηθεί το συντομότερο, να είναι πολύ ανθεκτικής κατασκευής, με δυο - τρεις κλειδαριές, και να ελέγχεται η μη παραβίασή της από υπάλληλο του Δήμου δυο με τρεις φορές τη βδομάδα.
Οποιαδήποτε δε κίνηση - δραστηριότητα στην είσοδο του σπηλαίου, γίνεται αντιληπτή εξ αποστάσεως, θα πρέπει αμέσως να ειδοποιείται η αστυνομία για την σύλληψη των επίδοξων (σίγουρα !) αρχαιοκαπήλων.
2) Επίσης, προτείνεται, πριν από οποιασδήποτε μορφής επέμβαση στο σπήλαιο, να προηγηθεί οπωσδήποτε συστηματική αρχαιολογική ανασκαφή από την αρμόδια εφορεία, γιατί είναι σίγουρο ότι το σπήλαιο θα αποδώσει σωρεία αρχαιολογικών ευρημάτων αλλά και άλλων (παλαιοντολογικών ίσως) πληροφοριών γύρω από το αρχαιότατο παρελθόν του.
3) Προτείνεται όπως, η αρμόδια αρχαιολογική εφορεία, διαβιβάσει στον Δήμο Τενέας τη δημοσίευση (;) και τα πορίσματα της ανασκαφής που έγινε στο παρελθόν, προκειμένου ο Δήμος να ενημερωθεί πάνω σ’ αυτά.
4) Σ’ ό,τι αφορά την ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ του σπηλαίου, η ομάδα εκτιμά ότι τουριστική εκμετάλλευση τύπου ΔΥΡΟΥ Μάνης, ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ Χαλκιδικής κλπ, καθίσταται αντιοικονομική, για τους παρακάτω λόγους :
α. Θα απαιτηθεί ασφαλτόστρωση του δρόμου και διαμόρφωση του, μπροστά από την είσοδο, χώρου με επιχωματώσεις, ώστε να είναι δυνατή η αναστροφή τουριστικών λεωφορείων κλπ.
Αυτό, πλην του μεγάλου κόστους, θα συνεπάγεται και σοβαρή επιβάρυνση του τοπίου.
β. Θα απαιτηθεί παροχή τριφασικού ηλεκτρικού ρεύματος στο σπήλαιο.
γ. Απαιτείται ηλεκτροφωτισμός του σπηλαίου, αφού προηγηθεί ειδική μελέτη (τύπος και θέσεις φωτιστικών, εντάσεις, χρώματα κλπ).
δ. Απαιτείται κατασκευή διαδρόμων στο εσωτερικό του, με τη λιγότερη αλλοίωση - καταστροφή του περιβάλλοντος του κλπ. ε. Επίσης, διαμόρφωση εισόδου (πύλη, εκδοτήριο εισιτηρίων κλπ). στ. Πρόσληψη μόνιμου προσωπικού, τεσσάρων, τουλάχιστον, ατόμων, ζ. Το κόστος της αρχικής, μόνο, επένδυσης (βασική υποδομή), εκτιμάται ότι θα υπερβαίνει τα 100 - 200 εκατομμύρια δρχ., ενώ το ετήσιο λειτουργικό κόστος τα 20 εκατομ. δρχ.
η. Το εισιτήριο εισόδου, δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τις 1000 δρχ. κατ’ άτομο, ώστε να υπάρχει αναλογία με το αντίστοιχο κόστος εισιτηρίων σπηλαίων παγκοσμίου ενδιαφέροντος (ΔΥΡΟΣ, ΠΕΡΑΜΑ Ιωαννίνων κλπ).
5) Απ’ όλα τα παραπάνω, συνάγεται ότι, πρέπει ετησίως να επισκέπτονται το σπήλαιο τουλάχιστον 50.000 άτομα, προκειμένου να αποβεί οικονομικά συμφέρουσα η επένδυση. Εκτιμάται όμως ότι, με οποιαδήποτε προβολή, ο αριθμός αυτός είναι ανέφικτος.
- - - - - - - - - - - - - - - - -
· Η ομάδα μας, αντ’αυτών, ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ μια μορφή πιο ήπιας και προσαρμοσμένης στα συγκεκριμένα δεδομένα, αξιοποίηση του σπηλαίου :
α. Να χαραχτεί ελικοειδές μονοπάτι από τη βάση του λόφου μέχρι την είσοδό του, ώστε με πεζοπορία 20-30' να είναι δυνατή η πρόσβαση στο σπήλαιο από το οδικό τέρμα των αυτοκινήτων (αμαξιτή οδός Κλένιας - Αγιονορίου).
Στην αρχή του μονοπατιού να διαμορφωθεί μικρό parking για λίγα αυτοκίνητα. (Εκτιμώμενο κόστος: 3-4 εκατομμύρια δρχ.)
β. Σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, να προταθεί υποχρεωτική οργάνωση εκπαιδευτικής εκδρομής στο σπήλαιο απ’ όλα τα Λύκεια (τουλάχιστον) των νομών Κορινθίας, Αργολίδας και, γιατί όχι, Αττικής.
γ. Να μεθοδευτούν οι παραπάνω εκδρομές (όχι πάνω από 2-3 τη βδομάδα), ώστε να κλιμακώνονται καθ’ όλο το εκπαιδευτικό έτος, και να μην υπερβαίνουν τον αριθμό των 30-40 ατόμων κάθε φορά (ένα πούλμαν).
Ο λόγος αποφυγής μαζικών επισκέψεων, είναι η όσο το δυνατόν μικρότερη διατάραξη του, έτσι η αλλιώς, πολύ ευαίσθητου οικοσυστήματος του σπηλαίου (νυχτερίδες).
δ. Να προμηθευτεί ο Δήμος 40, περίπου, σπηλαιολογικά κράνη με φωτιστικά μπαταρίας (κόστος 300.000 δρχ. περίπου), που θα τα διαμοιράζει στους μαθητές - επισκέπτες πριν από την είσοδό τους στο εσωτερικό του.
Το παραπάνω, έχει καθιερωθεί διεθνώς (Ευρώπη - Β. Αμερική) και οι γράφοντες έχουν προσωπική πείρα πάνω στη λειτουργία του.
ε. Να πραγματοποιηθεί πολύ προσεκτικός και, δοκιμαστικά μόνο, στην αρχή, καθαρισμός-απομάκρυνση της αιθάλης (καπνιάς) που έχει επικαθίσει στα σταλαγμιτικά συγκροτήματα από την για πολλούς αιώνες καύση στο εσωτερικό του δαυλών, λυχναριών κλπ., με (προσδοκώμενο) αποτέλεσμα την επανεμφάνιση του φυσικού τους χρώματος (αποχρώσεις του κόκκινου;).
στ. Προτεινόμενο πρόγραμμα μαθητικής, και όχι μόνο - φυσικά, εκδρομής - επίσκεψης στο σπήλαιο :
Δηλαδή, συνολική παραμονή στο χώρο 2.30' - 3 ώρες.
ζ. Σαν ξεναγοί, μπορούν να επιλεγούν 2-3 κατάλληλα άτομα από την περιοχή ( εκπαιδευτικοί, δημοτικοί υπάλληλοι κλπ), που να έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν το ετήσιο 3/μηνο σεμινάριο της ΕΣΕ (η ορισμένα μαθήματά του, τουλάχιστον) - τρεις φορές την εβδομάδα, βραδινές ώρες, στην Αθήνα.
η. Φυσικά, παράλληλα με τους μαθητές των Λυκείων (καθημερινές), είναι δυνατή η επίσκεψή του τα Σαββατοκύριακα και αργίες, από ομάδες ατόμων, που θα έχουν ενημερωθεί για την ύπαρξή του από καταχωρήσεις σε εφημερίδες, περιοδικά και γενικότερα από τα ΜΜΕ.
Επειδή δεν αναμένεται μεγάλος αριθμός επισκεπτών, κρίνεται σκόπιμο, οι επισκέψεις αυτές να προκαθορίζονται ύστερα από τηλεφωνική συνεννόηση των ενδιαφερομένων με τον Δήμο.
Οι επισκέπτες αυτοί πρέπει, φυσικά, να συνοδεύονται από έναν με δύο από τους προαναφερθέντες ξεναγούς.
Να κλιμακώνονται σε μικρές ομάδες των 5-10 ατόμων, και, βέβαια να καταβάλλουν το ανάλογο αντίτιμο στον Δήμο (συν τον δανεισμό κρανών με φωτιστικό και, ενδεχομένως, πλαστικών υποδημάτων - γαλότσες-).
-----------------------------------
ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ :
----------------------------------------
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.
1. "THE EARTH", LARBURK, COLUMBUS, OHIO, U.S.A. 1984.
2. "PHYSICAL GEOLOGY", JOHN SANTERS, NEW YORK, U.S.A. 1981.
3. «ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ», ΔΗΜ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΑΘΗΝΑ 1986.
4. «ΓΕΩΛΟΓΙΑ», ΑΝΑΝΙΑ ΤΣΙΡΑΜΠΙΔΗ , ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1981.
ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, ΑΘΗΝΑ 1980.
*Υπεύθυνοι σύνταξης έκθεσης 1) Δημήτρης Χατζηλιάδης - (Τηλ.7660183)
2) Νίκος Λελούδας - (Τηλ. 4318333).
* Φωτογραφίες : Μαρία Σαββίδου - (Τηλ, 2779993).
ΕΚΘΕΣΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΠΗΛΑΙΟΥ
ΚΛΕΝΙΑΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ – (Α.Σ.Μ.:* 494.)
(ΣΕΠ.2001) - Νίκος Λελούδας
- Δημήτρης Χατζηλιάδης
- Μαρία Σαββίδου
- Χρήστος Μαρούλης
- Γιώργος Τσαγκανός
* ( Αριθμός Σπηλαιολογικού Μητρώου)
-----------------------------ΓΕΝΙΚΑ - ΙΣΤΟΡΙΚΟ.
Η εξερεύνηση του παραπάνω σπηλαίου έγινε από την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία (Ε.Σ.Ε.) με πρωτοβουλία και χρηματοδότηση του Δήμου ΤΕΝΕΑΣ του Νομού Κορινθίας.
Το σπήλαιο αυτό βρίσκεται ένα περίπου χιλιόμετρο νότια του χωριού ΚΛΕΝΙΑ και είναι επισκέψιμο από τους κατοίκους της περιοχής λόγω εύκολης πρόσβασης σ’ αυτό και απουσίας κατακόρυφων διαδρομών στο εσωτερικό του.
Κατά τη διάρκεια του Β' παγκοσμίου πολέμου χρησιμοποιήθηκε σαν αντιαεροπορικό καταφύγιο. Σύμφωνα με την παράδοση, στην αρχαιότητα, κατά τη λατρευτική φάση της χρήσεώς του, υπήρχε στο εσωτερικό του το άγαλμα του Προμηθέα.
Το επισκέψιμο τμήμα του σπηλαίου, μετά από διαδρομή 170 μέτρων, περίπου, από την είσοδο, καταλήγει σε μια στένωση διαστάσεων, μόλις 40 X 20 εκατοστών. Μέσω αυτής της στένωσης είναι δύσκολα ορατός ένας πολύ μικρός θάλαμος, που δίνει τη εντύπωση ότι πιθανόν να υπάρχει συνέχεια του σπηλαίου προς τα δυτικά.
Το παραπάνω σπήλαιο είχε εξερευνηθεί αρχικά, από πλευράς ΕΣΕ., τον Μάρτιο του 1954, και είχε συνταχθεί ένας πρόχειρος χάρτης των πρώτων τμημάτων του.
Κατόπιν, το 1977 και 1995, υπήρξε αλληλογραφία μεταξύ της, τότε, κοινότητας και της ΕΣΕ., με σκοπό τη μελέτη της, πιθανής, τουριστικής αξιοποίησης του σπηλαίου. Από τα μέχρι τότε δεδομένα, η απάντηση της ΕΣΕ ήταν μάλλον αποθαρρυντική, γιατί αυτό είχε χαρακτηρισθεί σαν «σπήλαιο τοπικού ενδιαφέροντος».
Την άνοιξη του 2001, ο Δήμος ΤΕΝΕΑΣ επανήλθε στο θέμα και ζήτησε από την ΕΣΕ πιο λεπτομερή εξέταση - έρευνα του σπηλαίου, γιατί, πιθανόν, το ανεξερεύνητο -μετά τη στένωση- τμήμα του να το ενέτασσε σε υψηλότερη, από πλευράς τουριστικού ενδιαφέροντος, βαθμίδα.
Γι’ αυτό το λόγο, αποδέχθηκε αίτημα της ΕΣΕ για τη χρηματοδότηση της έρευνας, ύψους 500.000 δρχ. Τα χρήματα αυτά θα διετίθεντο για την κάλυψη των εξόδων αποστολής και μέρους των λειτουργικών εξόδων της Εταιρείας , δεδομένου ότι αυτή στερείται παντελώς κρατικής επιχορήγησης και συντηρείται αποκλειστικά από εισφορές των μελών της.
Μετά τα παραπάνω, δόθηκε από την ΕΣΕ η εντολή για την πραγματοποίηση της έρευνας, στην παρακάτω ομάδα :
-Λελούδας Νίκος, αρχηγός της αποστολής.
-Χατζηλιάδης Δημήτρης, υπεύθυνος χαρτογράφησης - μετρήσεων.
-Σαββίδου Μαρία, υπεύθυνη για τη φωτογράφηση.
-Μαρούλης Χρηστός, μέλος της ομάδας, &
-Τσαγκανός Γιώργος, μέλος της ομάδας.
Η παραπάνω ομάδα έφτασε στην Κόρινθο το βράδυ της Παρασκευής 31/8/2001. Ενημερώθηκε από τον εκπρόσωπο του Δήμου ΤΕΝΕΑΣ, αντιδήμαρχο, κ. Σιαπκαρά, και το πρωί της επομένης, 1/9/2001, συναντήθηκε στο χωριό ΚΛΕΝΙΑ με τις τοπικές Αρχές (Νομάρχης Κορινθίας, Δήμαρχος Τενέας - κ. Ταγαράς, κλπ.), απ’ όπου, με οχήματα που διέθεσε Δήμος Τενέας, μεταφέρθηκε στον χώρο του σπηλαίου.
Η εξερεύνησή του άρχισε στις 10.00' και ολοκληρώθηκε μετά τις 18.00'.
Κατόπιν η ομάδα συναντήθηκε εκ νέου μ τις τοπικές Αρχές στο χωριό ΧΙΛΙΟΜΟΔΙ, όπου και έγινε μια πρώτη προφορική ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων πάνω στις πρώτες εντυπώσεις από την έρευνα του σπηλαίου.
Την επόμενη ημέρα, 2/9/2001, η ομάδα επέστρεψε στην Αθήνα.
Το γεγονός καλύφθηκε τηλεοπτικά από τον τοπικό σταθμό SUPER CHANNEL, καθώς και με ανταποκρίσεις από τα κανάλια MEGA και ALPHA.
ΘΕΣΗ - ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΥ.
Το σπήλαιο ΚΛΕΝΙΑΣ βρίσκεται στην τοποθεσία ΒΕΡΤΟΠΟΣ, περίπου ένα χλμ. νότια του χωριού Κλένια του Δήμου Τενέας του Νομού Κορινθίας.
Οι γεωγραφικές συντεταγμένες της εισόδου του είναι:
• Γεωγραφικό Μήκος 22° 52' 2" Ανατολικό.
• Γεωγραφικό Πλάτος 37° 46' 40" Βόρειο.
-Το υψόμετρο της εισόδου είναι 630 μέτρα.
-Το υψόμετρο του στενώματος όπου καταλήγει το σπήλαιο, και που απέχει από την είσοδο (σε νοητή ευθεία γραμμή νοτιοδυτικά) 120 μέτρα, είναι 615 μέτρα. Δηλαδή το σπήλαιο, συνολικά, είναι κατηφορικό για τον εισερχόμενο.
.....................
Το σπήλαιο βρίσκεται στις βόρειες καταπτώσεις του όρους ΨΗΛΗ ΡΑΧΗ (Υψ. 1078 μ.). Η περιοχή αυτή από Γεωτεκτονικής πλευράς ανήκει στη ζώνη Παρνασσού - Γκιώνας η οποία αποτελείται κυρίως από ασβεστολιθικά πετρώματα έντονα καρστικοποιημένα, ώστε το ποσοστό κατεισδύσεως σε πολλές περιοχές να προσεγγίζει το 100%. Αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο στο όρος ΤΡΑΠΕΖΩΝΑ (Υψ. 1137 μ.) προς τα νοτιοανατολικά , από το οποίο η ΨΗΛΗ ΡΑΧΗ διαχωρίζεται με τον αυχένα ΑΓΙΟΝΟΡΙΟΥ.
Χαρακτηριστικό του όρους ΤΡΑΠΕΖΩΝΑ, το οποίο μαζί με το όρος ΑΡΑΧΝΑΙΟ (Υψ. 1197 μ.) αποτελούν το νοτιοανατολικό άκρο της γεωτεκτονικής ζώνης Παρνασσού - Γκιώνας, είναι η πλήρης καρστικοποίηση (: διάβρωση του ασβεστολίθου από τα επιφανειακά και υπόγεια νερά, με ανάλογη δημιουργία σπηλαίων κλπ). Η επιφανειακή απορροή των νερών εδώ είναι σχεδόν μηδενική και τα βρόχινα τέτοια μέσω καταβοθρών και δολινών διοχετεύονται σε υπόγεια ποτάμια που εκβάλλουν τελικά σε υποθαλάσσιες πηγές του Αργολικού Κόλπου (ΑΝΑΒΑΛΟΣ, ΚΙΒΕΡΙ, κλπ).
Από τον αυχένα ΑΓΙΟΝΟΡΙΟΥ αρχίζει προς τα βόρεια το ρέμα ΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ το οποίο συμβάλλει με το ποτάμι ΠΟΤΑΜΙΑ πού εκβάλλει τελικά στον Κορινθιακό Κόλπο. Από τον ίδιο αυχένα αρχίζει προς νότο το ρέμα ΔΕΡΒΙΣΙΟ πού συμβάλλει με το ρέμα ΞΕΡΙΑΣ (ΜΠΕΡΜΠΑΔΙΩΤΗΣ), το οποίο τελικά δεν φθάνει στον Αργολικό Κόλπο, γιατί τα νερά του χάνονται σε υπόγειες κατεισδύσεις στον Αργολικό κάμπο.
Το γεωλογικό περιβάλλον του σπηλαίου συντίθεται αποκλειστικά από ασβεστολιθικά πετρώματα.
Λόγω της ξηρασίας που επικρατεί στην επιφάνεια του εδάφους εξ αιτίας της έντονης κατεισδύσεως των βρόχινων νερών μέσα σε ρωγμές του ασβεστόλιθου, η επικρατούσα βλάστηση περιορίζεται σε θαμνώδεις μορφές και είναι αισθητή η απουσία δάσους σε ολόκληρη την περιοχή.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ.
Η είσοδος του σπηλαίου «βλέπει» προς τα βορειοανατολικά και η γενική κατεύθυνση θαλάμων και διαδρόμων του οδηγεί προς νοτιοδυτικά.
Στην είσοδο καταλήγει χωματόδρομος μέτριας βατότητας, που διανοίχθηκε για την ευκολότερη πρόσβαση στο σπήλαιο.
Η είσοδος έχει πλάτος 6 μ. και ύψος 2-3 μ. Με μεγάλο βράχο διαχωρίζεται σε δύο ανεξάρτητες εισόδους πλάτους περίπου 2 μ. η καθεμιά.
Αμέσως μετά την είσοδο διανοίγεται η Α' αίθουσα μήκους 11 μ. (περίπου) και πλάτους 12 μ. Είναι κατηφορική με κλίση 20% .
Προς τα ανατολικά (αριστερά στο εισερχόμενο) υπάρχουν δύο μικροί τυφλοί σωληνοειδείς διάδρομοι διαμέτρου 1 μ. και μήκους 7-10 μ. πού στρίβουν ανηφορικά προς βορρά.
Η Α' αίθουσα διαχωρίζεται από την, αμέσως επόμενη, Β', από ένα παραπέτασμα σταλαγμιτικών στύλων πού έχουν ενωθεί με την οροφή. Το παραπέτασμα αυτό αφήνει τέσσερις διόδους πλάτους 1-3 μ. για την είσοδο στην Β' αίθουσα.
Μπροστά από τον μεσαίο στύλο υπάρχει ένας σταλαγμίτης ύψους 1 μ., η πάνω επιφάνεια του οποίου έχει εμπεδωθεί με τεχνητή λάξευση, ώστε να δημιουργηθεί ένα είδος βάθρου. Στην πάνω επιφάνεια του «βάθρου» αυτού υπάρχουν λαξευμένες παραλληλόγραμμες τρύπες - υποδοχές, προφανώς για την στερέωση κάποιου λατρευτικού αγάλματος. Σ’ αυτό συνηγορεί και η θέση του «βάθρου» στην αίθουσα, που αντιστοιχεί περίπου στην «Αγία Τράπεζα» μιας χριστιανικής εκκλησίας. Αυτό, σε συνδυασμό με την τοπική παράδοση, καθώς και τη μορφή των σμιλεμένων υποδοχών, μας ωθεί στο συμπέρασμα ότι πάνω στο βάθρο αυτό ήταν τοποθετημένο ένα μεταλλικό (;) άγαλμα - του Προμηθέα (;) ύψους 1-1,5 μ.
Το παραπάνω άγαλμα κατά τους χριστιανικούς χρόνους, προφανώς, εκλάπη και εξαφανίσθηκε, δυστυχώς, για πάντα.
Δεν βρέθηκαν, εμφανή τουλάχιστον, ίχνη χριστιανικής λατρείας (βραχογραφίες αγίων, συμβόλων, υποδοχές εικόνων κλπ).
Το ύψος της Α' αίθουσας, καθώς και του υπόλοιπου σπηλαίου, κυμαίνεται από 3-6 μ.
Το βασικό στοιχείο που προσελκύει αμέσως την προσοχή του επισκέπτη, είναι η ύπαρξη πλήθους ογκωδέστατων σταλαγμιτών, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις έχουν φτάσει στο ύψος της οροφής, έχουν ενωθεί μ’ αυτή και έχουν δημιουργήσει στύλους (κολώνες) κυλινδρικής η τραπεζοειδούς μορφής.
Απ’ εναντίας, είναι αισθητή η μειωμένη παρουσία σταλακτιτών, οι οποίοι, όπου υπάρχουν, είναι λεπτοί («μακαρονοειδείς») και περιορίζονται σε μήκος λίγων εκατοστών από την οροφή. Αυτό παρουσιάζεται σε 'όλη την έκταση του σπηλαίου. Σαν επικρατέστερη εξήγηση γι’ αυτό, μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι το σπήλαιο δεν δημιουργήθηκε από διεύρυνση κατακόρυφων ρωγμών λόγω διαβρώσεως του ασβεστολίθου από το νερό, όπως γίνεται συνήθως, αλλά δημιουργήθηκε κυρίως από διάβρωση και διεύρυνση της διαχωριστικής επιφάνειας των διαδοχικών οριζόντιων στρωμάτων του ασβεστολίθου.
Στο παραπάνω, συνηγορεί και το γεγονός των μεγαλύτερων, κατά κανόνα, οριζόντιων διαστάσεων του σπηλαίου σε σχέση με τις κατακόρυφες τέτοιες, η σχετική απουσία κατακόρυφων ρηγματώσεων και η στρωματογραφία των πετρωμάτων.
Η Β' αίθουσα, διαστάσεων 20 X 20 μ. περ., διαχωρίζεται σαφώς σε δύο διαδοχικά επίπεδα. Το πρώτο απ’ αυτά, είναι σχετικά οριζόντιο, έχει μήκος 8-10 μ. και διαχωρίζεται από το δεύτερο με μια σχεδόν κάθετη απότμηση ύψους 4 μ. περίπου.
Το δεύτερο επίπεδο της Β' αίθουσας είναι επικλινές με κλίση 20% και έχει μήκος 10-15 μ.
Διαχωρίζεται από την Γ΄αίθουσα με μία ελαφρά στένωση του πλάτους, καθώς και με μια σειρά σταλαγμιτών και στύλων από σταλαγμιτικό υλικό.
Στο πρώτο επίπεδο της Β' αίθουσας υπάρχουν έντονα ίχνη πρόσφατης εκτεταμένης λαθρανασκαφής. Σ’ αυτό το, ήδη διαταραγμένο στρωματογραφικά, σημείο, έγινε μια πολύ μικρή δοκιμαστική τομή σ’ ένα βάθος περίπου 40 εκ. και αναγνωρίσθηκαν τρία διακεκριμένα στρώματα :
Α. Ένα ανώτερο στρώμα, πάχους 15-20 εκ., από άργιλο.
Β. Ένα ενδιάμεσο λεπτό στρώμα, πάχους 3-4 εκ., με ίχνη φωτιάς (στάχτη).
Γ. Ένα κατώτερο στρώμα άμμου.
Τα ιζήματα συνεχίζονται σε μεγαλύτερο βάθος πού δεν είναι δυνατόν να προσδιορισθεί επιφανειακά.
Από την, εντελώς πρόχειρη - στο ήδη ανασκαμμένο τμήμα, τομή, εξήχθησαν οκτώ κομμάτια από κεραμικά (όστρακα) με διαφορετικό πάχος (και χρονολόγηση, προφανώς), καθώς και μικρό κομμάτι οστού (από λατρευτική σπονδή ;)
Τα παραπάνω, τυχαία, δείγματα παραδόθηκαν (μαζί με αντίγραφο αυτής της έκθεσης) στην ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ & ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑΣ του ΥΠ.ΠΟ. για περαιτέρω χρονολόγηση και αξιολόγηση.
Ο Δήμος Τενέας, επίσης μας πληροφόρησε ότι στο παρελθόν είχε γίνει στο σπήλαιο ανασκαφή πολύ περιορισμένης έκτασης και τα ευρήματα είχαν μεταφερθεί για αξιολόγηση και φύλαξη στο μουσείο Ναυπλίου (ή Κορίνθου), χωρίς, έκτοτε, να μαθευτεί τίποτε για την τύχη τους.
Επίσης κυριαρχεί η φήμη, ότι κατά το παρελθόν (και δυστυχώς, όχι μόνο !) αρχαιοκάπηλοι «επισκέπτονταν» (-νται) το σπήλαιο και, μετά από λαθρανασκαφές, απεκόμισαν ειδώλια και άλλα λατρευτικά αναθήματα.
Οι κλιματολογικές συνθήκες πού επικρατούν στο σπήλαιο είναι ιδανικές για καταφύγιο αγρίων ζώων και κατοίκηση ανθρώπων. Η θερμοκρασία είναι σχεδόν σταθερή χειμώνα - καλοκαίρι ( 12 -16° C.), η δε υγρασία, μόνο στους τελευταίους (εσώτερους) θαλάμους, είναι απαγορευτική για κάτι τέτοιο (97%).
Επιπρόσθετα,ο φυσικός φωτισμός (από την είσοδο) στην Α' και Β' αίθουσα είναι αρκετά ικανοποιητικός.
Τα παραπάνω οδηγούν ασφαλώς στο συμπέρασμα ότι, τουλάχιστον, οι δύο πρώτες αίθουσες χρησιμοποιήθηκαν αρχικά σαν φωλιά αγρίων ζώων και μεταγενέστερα σαν κατοικία του προϊστορικού ανθρώπου.
Η τρίτη φάση της χρήσης του σπηλαίου εκτιμάται ότι ήταν καθαρά λατρευτική, όπως μαρτυρεί η, ακόμη και εντελώς επιφανειακή, πληθώρα οστράκων.
Η Γ' αίθουσα έχει πλάτος 10-15 μ. και μήκος 5-10 μ.
Η περαιτέρω προχώρηση γίνεται από ένα μικρό διάδρομο διατομής 1X1 μ. και μήκους 4-5 μ. που βρίσκεται στο αριστερό άκρο της Γ' αίθουσας.
Μετά απ’ αυτό το στένωμα διανοίγεται η Α' αίθουσα, διαστάσεων 10X10 μ. περ., η οποία διαχωρίζεται από την επόμενη -Ε'- με μια σειρά σταλαγμιτικών στύλων.
Η Ε΄ αίθουσα έχει μήκος 5-8 μ. και πλάτος 9-10 μ.
Εδώ πρέπει να επισημανθεί ότι στις αίθουσες και Ε' υπάρχει μεγάλη αποικία νυχτερίδων.
Σε όλο το διάστη μα , μέχρι το σημείο που τελειώνει η Ε' αίθουσα, έχουμε συνεχώς κατηφορική κλίση -20%- με μόνη εξαίρεση το πρώτο επίπεδο της Β' αίθουσας.
Μετά την Ε' αίθουσα αρχίζει ένας οριζόντιος διάδρομος πλάτους ενός μέτρου, ύψους 2-4 μ. και μήκους 15 μ. Το δάπεδο του διαδρόμου αυτού, λόγω απουσίας κλίσεων, είναι εξαιρετικά λασπώδες με αρκετά λιμνάζοντα νερά.
Από το τέλος του παραπάνω διαδρόμου αρχίζει ένα σιφώνι το οποίο ανέρχεται σε δύο παράπλευρες σήραγγες που χωρίζονται μεταξύ τους από μεγάλο σταλαγμιτικό όγκο. Η ανατολική (αριστερά στον εισερχόμενο) έχει δύο μικρές σωληνοειδείς διακλαδώσεις μήκους 4-6 μ. η κάθε μια.
Μετά τον ανιόντα κλάδο του σιφωνιού διανοίγεται η ΣΤ' αίθουσα, πλάτους 5-8 μ. και μήκους 10-15 μ., που αποτελεί τον κατιόντα κλάδο με κλίση 50%. Ο κατιών κλάδος του σιφωνιού καταλήγει στην Ζ΄αίθουσα που είναι αποξεραμένη λίμνη, όπως μαρτυρούν τα αποτυπώματα παλαιότερης στάθμης νερού στα τοιχώματά της σε ύψος Α.: 60 εκ. και Β.: 1,5 μ. (διαφορετικές, χρονολογικά, μόνιμες στάθμες).
Η αποξεραμένη αυτή λίμνη (τώρα Ζ' αίθουσα) έχει μήκος 7-10 μ. και πλάτος 3-5 μ.
Στο κέντρο της υπάρχουν δύο ομοιόμορφοι λεπτοί στύλοι σταλαγμιτικού υλικού διαμέτρου περίπου 30 εκ. ο καθένας. Αυτοί οι δυο φυσικοί στύλοι (κολώνες) αποτελούν, κατά τη γνώμη μας, ίσως το πιο χαρακτηριστικό σημείο του σπηλαίου.
Η Ζ' αίθουσα αποτελεί και το έσχατο όριο προχωρήσεως στο σπήλαιο για τον επισκέπτη. Από κει και πέρα το σπήλαιο συνεχίζεται (λίγο ακόμα, όπως αποδείχθηκε) μέσω της (τραγικής - και για το πιο αδύνατο ανθρώπινο σώμα) προαναφερόμενης στένωσης - 40 εκ. πλάτος X 20 εκ.(!) ύψος, που «βλέπει» προς νοτιοδυτικά και βρίσκεται στο ύψος του τοιχώματος της παλιάς (1,5 μ.) στάθμης της λίμνης.
Σ’ αυτή ακριβώς τη στένωση, πού ύστερα από κοπιαστική προσπάθεια, διευρύνθηκε με σμίλευση κατά 2-3 (μόλις !) εκ. (από 20 εκ. έγινε 23), κατόρθωσε ο πιο αδύνατος τη ομάδας (Ν. Λελούδας) μετά από τρομακτική προσπάθεια (χωρίς κράνος, ζώνες κλπ, με κρατημένη εντελώς την αναπνοή για μήκος 2 μ. και με τη βοήθεια των υπόλοιπων -σπρώξιμο ! κλπ) να διεισδύσει προκειμένου να εξερευνηθεί η συνέχεια του σπηλαίου.
Αμέσως μετά την -μήκους 2 μ.- στένωση και από κάτω (-1,5 μ.) υπάρχει φρεάτιο με νερό βάθους ενός μέτρου περίπου και η σήραγγα συνεχίζεται για 8-10 μ. ακόμη, με πλάτος 80 εκ. και ύψος 1,5-2 μ. και καλυμμένη στο δάπεδο από νερό βάθους 1-1,5 μ., στενεύοντας συνεχώς και καταλήγοντας στο τέλος της σε ΔΙΑΚΛΑΣΗ (σχισμή) πλάτους 10-15 εκ. από την οποία απλώς διαφεύγουν, προς τα κατώτερα γεωλογικά στρώματα, τα τυχόν πλεονάζοντα νερά της προαναφερόμενης πολύ στενής σήραγγας, καθιστώντας αδύνατη (και φυσικά άσκοπη) κάθε περαιτέρω διείσδυση. Η συνέχιση της στένωσης μόνο πια σαν αποστραγγιστικής διόδου, διαμέτρου λίγων εκατοστών, μπορεί να εξηγηθεί και από το γεωλογικό της περιβάλλον.
Στο συγκεκριμένο σημείο, ο ασβεστόλιθος έχει μεταμορφωθεί πια σε μάρμαρο που είναι πολύ πιο ανθεκτικό στη μηχανική διάβρωση του νερού , οπότε είναι φυσικό, οι διατομές των σηράγγων, για το ίδιο υδατικό φορτίο, να καθίστανται πολύ μικρότερες.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.
1) ΑΠΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΨΗ.
--------------------------------------
Από τα μέχρι τώρα συλεχθέντα γεωδυναμικά στοιχεία (κλίση - κατεύθυνση σπηλαίου, υψομετρικές διαφορές κλπ), μπορούν να εξαχθούν δύο επιμέρους συμπεράσματα :
α) Η αποξεραμένη λίμνη (Ζ' αίθουσα) αποτελεί το τελευταίο όριο του σπηλαίου. - (Η έννοια «σπήλαιο» είναι ανθρωποκεντρική, δηλαδή αφορά τα έγκοιλα του υπεδάφους στα οποία είναι δυνατό να διεισδύσει ο άνθρωπος. Όταν οι διαστάσεις αυτών των κοιλοτήτων είναι απαγορευτικές σ’ αυτό, παύει η έννοια του σπηλαίου και έχουμε πλέον απλές ρωγμές η διακλάσεις του υπεδάφους).
β) Σ’ ότι αφορά την συνέχεια των ρωγμών μετά την Ζ' αίθουσα, εκτιμάται ότι τα υπόγεια νερά καταλήγουν τελικά στο ρέμα ΔΕΡΒΙΣΙΟ, βόρεια του χωριού ΠΡΟΣΥΜΝΑ.
Τουλάχιστον στο απώτερο γεωλογικό παρελθόν, υπολογίζεται ότι υπήρχε επιφανειακή ροή του ΔΕΡΒΙΣΙΟΥ ρέματος. Απόδειξη αυτού είναι η διάβρωση πού προκάλεσε το ρέμα ΞΕΡΙΑΣ (στο οποίο καταλήγει το ΔΕΡΒΙΣΙΟ), κατά την πτύχωση πού δημιούργησε τα βουνά ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ (υψ. 702 μ.) και MAYPOBOYNI (υψ. 655 μ.).
Σ’ αυτή την περίπτωση έχουμε το χαρακτηριστικό φαινόμενο REJUVENATED STREAM της Γεωδυναμικής.
Σε μεταγενέστερη περίοδο τα επιφανειακά νερά του ρέματος ΞΕΡΙΑΣ, χάθηκαν σε υπόγειες διακλάσεις κάτω από τον Αργολικό κάμπο, με πιθανό σημείο εκβολής κάποια υποθαλάσσια πηγή (ΑΝΑΒΑΛΟΣ ;)
2) ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΨΗ.
-------------------------------------------
Η αρχική μας εκτίμηση διακρίνει τέσσερις φάσεις ζωής στο σπήλαιο :
α) Πρώτη φάση, σαν φωλιά αγρίων ζώων.
β) Δεύτερη φάση, σαν κατοικία του προϊστορικού ανθρώπου. (Νεολιθικής η ενδεχομένως Μεσολιθικής Εποχής, σε συσχετισμό με τα Μεσολιθικά ευρήματα του -σχετικά γειτονικού, άλλωστε- σπηλαίου ΦΡΑΓΧΘΙ της Ερμιονίδας.
γ) Σαν τρίτη φάση, διακρίνουμε την λατρευτική περίοδο, κατά την οποία οι άνθρωποι διέμεναν στην πολύ κοντινή πεδιάδα της αρχαίας ΤΕΝΕΑΣ (εποχή Χαλκού η Σιδήρου και συνεχώς, ενδεχομένως μέχρι τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους).
δ) Και, σαν τελευταία φάση, θα πρέπει να θεωρήσουμε την περίοδο από την έλευση του χριστιανισμού, μέχρι σήμερα, που το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε για αμυντικούς σκοπούς (καταφύγιο κατά την Τουρκοκρατία, λημέρι Κλεφτών και Αρματολών, αντιαεροπορικό καταφύγιο στον Β' Παγκόσμιο πόλεμο κλπ).
Επίσης σ’ αυτή τη φάση, χρησιμοποιήθηκε για οικονομικούς σκοπούς (ζύμωση τυροκομικών προϊόντων η χειμαδιό κλπ) από τους κτηνοτρόφους της περιοχής.
3) ΑΠΟ ΒΙΟΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΨΗ.
--------------------------------------------------
Στο σπήλαιο υπάρχει, από την αίθουσα Δ' και ενδότερα, κατά τη γνώμη μας, η μεγαλύτερη αποικία νυχτερίδων που υπάρχει στους κοντινούς της Αθήνας νομούς.
Η αποικία αυτή πρέπει, οπωσδήποτε να προστατευθεί, γιατί οι νυχτερίδες αυτές είναι παραπάνω από χρήσιμες στους κατοίκους της περιοχής, για τον λόγο ότι, κατά την καθημερινή έξοδό τους τις νυχτερινές ώρες από το σπήλαιο, σε αναζήτηση τροφής, «σκουπίζουν» στην κυριολεξία μια έκταση χιλιάδων στρεμμάτων κάθε φορά από κάθε επιβλαβές για τον άνθρωπο έντομο (κουνούπια κλπ).
Επίσης, υπάρχει και, μικρός σχετικά, αριθμός Δολιχόποδων (είδος σπηλαιόβιου οργανισμού - σαν ακρίδα χωρίς μάτια) προσαρμοσμένων τέλεια στο πολύ ευαίσθητο οικοσύστημα του σπηλαίου.
4) ΑΠΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ - ΠΙΘΑΝΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Το επισκέψιμο τμήμα του σπηλαίου καταλήγει στη Ζ' αίθουσα - αποξεραμένη λίμνη.
Το μήκος του σε ευθεία γραμμή είναι 130 μ. περ. - Το μήκος που θα διανύσει ο επισκέπτης από την είσοδο μέχρι το σημείο αυτό είναι 170-230 μ. τουλάχιστον, λόγω ελικοειδούς διαδρομής και απαιτεί χρόνο 20 - 25'. Σε συνάρτηση με τον σταλαγμιτικό διάκοσμο, την εναλλαγή των οπτικών παραστάσεων και με δεδομένο το ενδιαφέρον του επισκέπτη, μια πλήρης ξενάγηση στο εσωτερικό του, θα διαρκεί περίπου μια ώρα.
Σε γενικές γραμμές, δεν υπάρχει δυσκολία στην μετακίνηση στο εσωτερικό του, αλλά η υπέρβαση του σιφωνιού, είναι μάλλον απαγορευτική για άτομα με ειδικές ανάγκες η και ηλικιωμένους.
Ο πλούσιος μεν, αλλά «γερασμένος» σταλαγμιτικός διάκοσμός του (έχει σταματήσει προ πολλού η δημιουργία σταλακτιτών - σταλαγμιτών και τώρα αυτοί βρίσκονται στη φάση της γήρανσης και πολύ αργής σταδιακής αποσάθρωσής τους), σε συνδυασμό με το μέγεθος και την μορφολογία του, δεν μεταβάλλει κατά πολύ την αρχική εκτίμηση της ΕΣΕ, που το κατέτασσε στα σπήλαια «τοπικού ενδιαφέροντος», δεδομένου ότι αποκλείσθηκε η δυνατότητα επέκτασης του επισκέψιμου τμήματος πέραν της Ζ' αίθουσας.
Από πλευράς αισθητικής, ανήκει στα ωραιότερα σπήλαια της παραπάνω κατηγορίας και, με δεδομένη την αρχαιολογική του αξία, θα πρέπει, κατά τη γνώμη μας να ενταχθεί στα αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΕΡΕΥΝΑΣ :
1) Προτείνεται, ΠΡΙΝ ΑΠ’ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΑΛΛΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ, η τοποθέτηση σιδερένιας διαστάσεων, περίπου, ενός μέτρου μήκους X 30 εκατοστών ύψους, για την πόρτας στην είσοδο του σπηλαίου, με ειδική θυρίδα περίπου στο μέσον της, απρόσκοπτη είσοδο - έξοδο των νυχτερίδων (αλλιώς, θα είναι καταδικασμένες σε θάνατο από ασιτία κλπ).
Η πόρτα αυτή πρέπει να τοποθετηθεί το συντομότερο, να είναι πολύ ανθεκτικής κατασκευής, με δυο - τρεις κλειδαριές, και να ελέγχεται η μη παραβίασή της από υπάλληλο του Δήμου δυο με τρεις φορές τη βδομάδα.
Οποιαδήποτε δε κίνηση - δραστηριότητα στην είσοδο του σπηλαίου, γίνεται αντιληπτή εξ αποστάσεως, θα πρέπει αμέσως να ειδοποιείται η αστυνομία για την σύλληψη των επίδοξων (σίγουρα !) αρχαιοκαπήλων.
2) Επίσης, προτείνεται, πριν από οποιασδήποτε μορφής επέμβαση στο σπήλαιο, να προηγηθεί οπωσδήποτε συστηματική αρχαιολογική ανασκαφή από την αρμόδια εφορεία, γιατί είναι σίγουρο ότι το σπήλαιο θα αποδώσει σωρεία αρχαιολογικών ευρημάτων αλλά και άλλων (παλαιοντολογικών ίσως) πληροφοριών γύρω από το αρχαιότατο παρελθόν του.
3) Προτείνεται όπως, η αρμόδια αρχαιολογική εφορεία, διαβιβάσει στον Δήμο Τενέας τη δημοσίευση (;) και τα πορίσματα της ανασκαφής που έγινε στο παρελθόν, προκειμένου ο Δήμος να ενημερωθεί πάνω σ’ αυτά.
4) Σ’ ό,τι αφορά την ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ του σπηλαίου, η ομάδα εκτιμά ότι τουριστική εκμετάλλευση τύπου ΔΥΡΟΥ Μάνης, ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ Χαλκιδικής κλπ, καθίσταται αντιοικονομική, για τους παρακάτω λόγους :
α. Θα απαιτηθεί ασφαλτόστρωση του δρόμου και διαμόρφωση του, μπροστά από την είσοδο, χώρου με επιχωματώσεις, ώστε να είναι δυνατή η αναστροφή τουριστικών λεωφορείων κλπ.
Αυτό, πλην του μεγάλου κόστους, θα συνεπάγεται και σοβαρή επιβάρυνση του τοπίου.
β. Θα απαιτηθεί παροχή τριφασικού ηλεκτρικού ρεύματος στο σπήλαιο.
γ. Απαιτείται ηλεκτροφωτισμός του σπηλαίου, αφού προηγηθεί ειδική μελέτη (τύπος και θέσεις φωτιστικών, εντάσεις, χρώματα κλπ).
δ. Απαιτείται κατασκευή διαδρόμων στο εσωτερικό του, με τη λιγότερη αλλοίωση - καταστροφή του περιβάλλοντος του κλπ. ε. Επίσης, διαμόρφωση εισόδου (πύλη, εκδοτήριο εισιτηρίων κλπ). στ. Πρόσληψη μόνιμου προσωπικού, τεσσάρων, τουλάχιστον, ατόμων, ζ. Το κόστος της αρχικής, μόνο, επένδυσης (βασική υποδομή), εκτιμάται ότι θα υπερβαίνει τα 100 - 200 εκατομμύρια δρχ., ενώ το ετήσιο λειτουργικό κόστος τα 20 εκατομ. δρχ.
η. Το εισιτήριο εισόδου, δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τις 1000 δρχ. κατ’ άτομο, ώστε να υπάρχει αναλογία με το αντίστοιχο κόστος εισιτηρίων σπηλαίων παγκοσμίου ενδιαφέροντος (ΔΥΡΟΣ, ΠΕΡΑΜΑ Ιωαννίνων κλπ).
5) Απ’ όλα τα παραπάνω, συνάγεται ότι, πρέπει ετησίως να επισκέπτονται το σπήλαιο τουλάχιστον 50.000 άτομα, προκειμένου να αποβεί οικονομικά συμφέρουσα η επένδυση. Εκτιμάται όμως ότι, με οποιαδήποτε προβολή, ο αριθμός αυτός είναι ανέφικτος.
- - - - - - - - - - - - - - - - -
· Η ομάδα μας, αντ’αυτών, ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ μια μορφή πιο ήπιας και προσαρμοσμένης στα συγκεκριμένα δεδομένα, αξιοποίηση του σπηλαίου :
α. Να χαραχτεί ελικοειδές μονοπάτι από τη βάση του λόφου μέχρι την είσοδό του, ώστε με πεζοπορία 20-30' να είναι δυνατή η πρόσβαση στο σπήλαιο από το οδικό τέρμα των αυτοκινήτων (αμαξιτή οδός Κλένιας - Αγιονορίου).
Στην αρχή του μονοπατιού να διαμορφωθεί μικρό parking για λίγα αυτοκίνητα. (Εκτιμώμενο κόστος: 3-4 εκατομμύρια δρχ.)
β. Σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, να προταθεί υποχρεωτική οργάνωση εκπαιδευτικής εκδρομής στο σπήλαιο απ’ όλα τα Λύκεια (τουλάχιστον) των νομών Κορινθίας, Αργολίδας και, γιατί όχι, Αττικής.
γ. Να μεθοδευτούν οι παραπάνω εκδρομές (όχι πάνω από 2-3 τη βδομάδα), ώστε να κλιμακώνονται καθ’ όλο το εκπαιδευτικό έτος, και να μην υπερβαίνουν τον αριθμό των 30-40 ατόμων κάθε φορά (ένα πούλμαν).
Ο λόγος αποφυγής μαζικών επισκέψεων, είναι η όσο το δυνατόν μικρότερη διατάραξη του, έτσι η αλλιώς, πολύ ευαίσθητου οικοσυστήματος του σπηλαίου (νυχτερίδες).
δ. Να προμηθευτεί ο Δήμος 40, περίπου, σπηλαιολογικά κράνη με φωτιστικά μπαταρίας (κόστος 300.000 δρχ. περίπου), που θα τα διαμοιράζει στους μαθητές - επισκέπτες πριν από την είσοδό τους στο εσωτερικό του.
Το παραπάνω, έχει καθιερωθεί διεθνώς (Ευρώπη - Β. Αμερική) και οι γράφοντες έχουν προσωπική πείρα πάνω στη λειτουργία του.
ε. Να πραγματοποιηθεί πολύ προσεκτικός και, δοκιμαστικά μόνο, στην αρχή, καθαρισμός-απομάκρυνση της αιθάλης (καπνιάς) που έχει επικαθίσει στα σταλαγμιτικά συγκροτήματα από την για πολλούς αιώνες καύση στο εσωτερικό του δαυλών, λυχναριών κλπ., με (προσδοκώμενο) αποτέλεσμα την επανεμφάνιση του φυσικού τους χρώματος (αποχρώσεις του κόκκινου;).
στ. Προτεινόμενο πρόγραμμα μαθητικής, και όχι μόνο - φυσικά, εκδρομής - επίσκεψης στο σπήλαιο :
-Ανάβαση απ’ το μονοπάτι (30').
-Ομιλία στην είσοδο - Γενικά περί σπηλαίων (30').
-Ξενάγηση στο εσωτερικό του από δύο υπαλλήλους του Δήμου (1 ώρα).
-Απαγόρευση φωτογράφησης, τουλάχιστον στους θαλάμους Δ' & Ε', όπου ζουν
νυχτερίδες (τα φωτογραφικά Flash μπορούν να προκαλέσουν το θάνατό τους).
-Έξοδος - κατάβαση απ’ το μονοπάτι (30').
Δηλαδή, συνολική παραμονή στο χώρο 2.30' - 3 ώρες.
ζ. Σαν ξεναγοί, μπορούν να επιλεγούν 2-3 κατάλληλα άτομα από την περιοχή ( εκπαιδευτικοί, δημοτικοί υπάλληλοι κλπ), που να έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν το ετήσιο 3/μηνο σεμινάριο της ΕΣΕ (η ορισμένα μαθήματά του, τουλάχιστον) - τρεις φορές την εβδομάδα, βραδινές ώρες, στην Αθήνα.
η. Φυσικά, παράλληλα με τους μαθητές των Λυκείων (καθημερινές), είναι δυνατή η επίσκεψή του τα Σαββατοκύριακα και αργίες, από ομάδες ατόμων, που θα έχουν ενημερωθεί για την ύπαρξή του από καταχωρήσεις σε εφημερίδες, περιοδικά και γενικότερα από τα ΜΜΕ.
Επειδή δεν αναμένεται μεγάλος αριθμός επισκεπτών, κρίνεται σκόπιμο, οι επισκέψεις αυτές να προκαθορίζονται ύστερα από τηλεφωνική συνεννόηση των ενδιαφερομένων με τον Δήμο.
Οι επισκέπτες αυτοί πρέπει, φυσικά, να συνοδεύονται από έναν με δύο από τους προαναφερθέντες ξεναγούς.
Να κλιμακώνονται σε μικρές ομάδες των 5-10 ατόμων, και, βέβαια να καταβάλλουν το ανάλογο αντίτιμο στον Δήμο (συν τον δανεισμό κρανών με φωτιστικό και, ενδεχομένως, πλαστικών υποδημάτων - γαλότσες-).
-----------------------------------
ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ :
1) Απόσπασμα τοπογραφικού χάρτη ΓΥΣ - (1:50.000) ΚΟΡΙΝΘΟΣ - ΝΑΥΠΛΙΟ, στον οποίο έχει επισημανθεί με κόκκινο βέλος η θέση της εισόδου του σπηλαίου.
Στον ίδιο χάρτη έχει επισημανθεί με μαύρο χρώμα ο νεοκατασκευασθείς χωματόδρομος που οδηγεί στο σπήλαιο.
2) Χάρτης του σπηλαίου σε κλίμακα 1:500, με ισοδιάσταση ενός (1) μέτρου μεταξύ των ισοϋψών καμπυλών
3) Φωτογραφικό υλικό των επί μέρους τμημάτων του σπηλαίου.
----------------------------------------
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.
1. "THE EARTH", LARBURK, COLUMBUS, OHIO, U.S.A. 1984.
2. "PHYSICAL GEOLOGY", JOHN SANTERS, NEW YORK, U.S.A. 1981.
3. «ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ», ΔΗΜ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΑΘΗΝΑ 1986.
4. «ΓΕΩΛΟΓΙΑ», ΑΝΑΝΙΑ ΤΣΙΡΑΜΠΙΔΗ , ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1981.
5. «ΤΕΧΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ» (Α' τόμος - «ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ
ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ»), Κ.ΔΕΜΙΡΗ , ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1983.
6. «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ» (Α' τόμος, «Προϊστορία - Πρωτοϊστορία»),ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, ΑΘΗΝΑ 1980.
*Υπεύθυνοι σύνταξης έκθεσης 1) Δημήτρης Χατζηλιάδης - (Τηλ.7660183)
2) Νίκος Λελούδας - (Τηλ. 4318333).
* Φωτογραφίες : Μαρία Σαββίδου - (Τηλ, 2779993).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου