Τενέα: Ανασκαφές 2021.

    Με την εκπνοή του 2021 Το Υπουργείο Πολιτισμού  εξέδωσε Δελτίο Τύπου, όπου περιγράφει τις εργασίες της αρχαιολογικής έρευνας που έγινε κατά την διάρκεια του έτους στην περιοχή της Τενέας και τα ευρήματα. Ο χώρος ως γνωστόν που γίνονται οι ανασκαφές, βρίσκεται μεταξύ Κλένιας και Χιλιομοδίου βορείως της θέσης "Παλιοσχολειό".

Στην "Αρχαία Τενέα " έχουμε αναφερθεί και κατά το παρελθόν με αναρτήσεις μας:

 

http://klenia-gr.blogspot.com/2015/11/blog-post.html
http://klenia-gr.blogspot.com/2020/10/blog-post.html

Παραθέτουμε Το Δελτίο Τύπου του Υπουργείου.

 

 Αποτελέσματα της Συστηματικής Αρχαιολογικής Έρευνας «Αρχαίας Τενέας» στο Χιλιομόδι Κορινθίας 2021

Στους χώρους του λουτρού επικεντρώθηκαν οι εργασίες της φετινής συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας στο Χιλιομόδι Κορινθίας, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Αρχαίας Τενέας», υπό τη διεύθυνση της αρχαιολόγου Δρ. Έλενας Κόρκα και με φορέα υλοποίησης τη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Τα ευρήματα του προγράμματος τεκμηριώνουν την οργανωμένη κατοίκηση στην περιοχή της Τενέας από την 3η χιλιετία. Η ποιότητα, καθώς και η ποσότητα των ευρημάτων υποδεικνύουν την ύπαρξη ενός καλά οργανωμένου οικισμού την περίοδο αυτή, τοποθετώντας για πρώτη φορά την Τενέα στο χάρτη των πρωτοελλαδικών οικισμών της βορειοανατολικής Πελοποννήσου.

Σκοπός της φετινής έρευνας ήταν η ολοκλήρωση της ανασκαφής των επιμέρους χώρων του ρωμαϊκού λουτρού (Εικ.1), που ανασκάφηκε το 2019 και το 2020, και αφετέρου η διερεύνηση πιθανής επέκτασης των χώρων εμπορικής δραστηριότητας που εντοπίστηκαν για πρώτη φορά το 2020.

Πιο συγκεκριμένα, πίσω από την αψίδα του δυτικού caldarium αποκαλύφθηκαν οι βεσπασιανές των λουτρών. Εντοπίστηκαν υπερυψωμένο δάπεδο από πήλινες πλάκες και κτιστοί αγωγοί επενδυμένοι με πήλινες πλάκες και κεράμους, που εξυπηρετούσαν στην απορροή των λυμάτων. Στο χώρο βρέθηκαν οκτώ νομίσματα, εκ των οποίων το ένα χρονολογείται στα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. με αρχές του 3ου αι. μ.Χ. και τα υπόλοιπα στα τέλη 4ου αι. μ.Χ. με αρχές 5ου αι. μ.Χ., καθώς και ευρήματα ρωμαϊκών χρόνων, όπως χάλκινο δαχτυλίδι, οστέινη περόνη, λύχνοι και μαρμάρινος κιονίσκος.

Εν συνεχεία, βόρεια των θερμών δωματίων ανασκάφηκε το τρίτο praefurnium των λουτρών και οι χώροι που εξυπηρετούσαν στην αποθήκευση υλικών-ξυλείας για τη λειτουργεία του. Εντός των τομών αυτών, μεταξύ άλλων ευρημάτων των ρωμαϊκών χρόνων, βρέθηκαν καταπεσμένα αρχιτεκτονικά μέλη αρχαϊκής περιόδου, ένας ηγεμόνας καλυπτήρας και μια επιζωγραφισμένη σίμη με πλοχμοειδή διακόσμηση (Εικ.2), στοιχεία που πιθανώς προέρχονται από κτίριο ίδιας χρονολογικής με αυτά περιόδου, το οποίο πιθανολογείται ότι βρίσκεται στην εγγύτητα του μνημείου και του οποίου έχουν εντοπιστεί σε προγενέστερες ανασκαφικές περιόδους σημαντικά αρχιτεκτονικά μέλη .

Με την αποπεράτωση των ανασκαφικών εργασιών στις ανωτέρω τομές ολοκληρώθηκε η ανασκαφή του κυρίως σώματος του λουτρού. Στο μνημείο συνολικής έκτασης περίπου 800 τ.μ. περιλαμβάνονται τρία θερμά δωμάτια (caldaria) με αψιδωτές απολήξεις, που διαθέτουν μικρές πισίνες (alvei) στο εσωτερικό τους, υποδαπέδια και εντοίχια θέρμανση και τρία praefurnia, δύο δωμάτια κρύου και χλιαρού λουτρού, εκ των οποίων το ένα είναι η piscina frigida, χώροι απόδυσης και ποδολουτήρες, βεσπασιανές, τριμερής δεξαμενή φίλτρανσης νερού, δεξαμενή περισυλλογής βρόχινων υδάτων, υδατόπυργος και χώροι αποθήκευσης καύσιμης ύλης. Τα δημόσιου χαρακτήρα λουτρά της Τενέας φαίνεται πως θεμελιώθηκαν λίγο πριν τα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. και στη συνέχεια ακολούθησαν δύο νέες οικοδομικές φάσεις, μία στον 4ο αι. μ.Χ. και μία στον 5ο αι. μ.Χ., κατά τις οποίες πραγματοποιήθηκαν παρεμβάσεις, επισκευές και επεκτάσεις.

Ανατολικά του λουτρού συνεχίστηκε η διερεύνηση των χώρων εμπορικής δραστηριότητας με τη διάνοιξη νέων τομών. Διαπιστώθηκε πως επεκτείνονται τόσο στα βόρεια όσο και στα νότια, δημιουργώντας οικοδομικές νησίδες που οριοθετούνται από οδούς και παρόδους. Συγκεκριμένα, εντοπίστηκαν σε παράταξη, στον άξονα ΝΔ προς ΒΑ, έξι νέα δωμάτια, που φαίνεται ότι έφεραν στέγαση, διαστάσεων κατά μέσο όρο 7μ. x 5μ. με μεσοτοιχίες και θυραία ανοίγματα. Η ανασκαφή των παραπάνω χώρων βοήθησε σημαντικά στην χαρτογράφηση του αστικού ιστού της πόλης, ο οποίος  διαμορφώνεται διαρκώς με μεγαλύτερη σαφήνεια.

Στο εσωτερικό τους βρέθηκαν αντικείμενα εμπορικής δραστηριότητας, (κεραμική ρωμαϊκής περιόδου χρηστικών αγγείων, γυάλινα και κεραμικά αγγεία κοσμετολογίας, περόνες, λύχνοι κ.α.) (Εικ.3), λάκκοι αποθήκευσης προϊόντων και 179 νομίσματα που χρονολογούνται από τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. μέχρι τα μέσα του 6ου αι. μ.Χ. (Εικ. 5) Η συνέχεια της ανασκαφής στο δωμάτιο, όπου εντοπίστηκαν το 2020 ο θησαυρός των 30 χρυσών νομισμάτων των αυτοκρατόρων Μαρκιανού, Ιουστίνου Α΄ και Ιουστινιανού, απέδωσε πάνω από 120 νέα νομίσματα, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό νομισμάτων σε 202, γεγονός που υποδηλώνει την έντονη οικονομική δραστηριότητα που συντελούνταν στο συγκεκριμένο χώρο. Στο ίδιο δωμάτιο, σε χαμηλότερο βάθος αποκαλύφθηκε πρωιμότερο κτίριο των ύστερων ελληνιστικών χρόνων, με κατεύθυνση Β/Ν. Το κτίριο φαίνεται να επεκτείνεται και πέραν των ορίων του ανεσκαμμένου χώρου και θα ερευνηθεί περαιτέρω την επόμενη ανασκαφική περίοδο. Επιπλέον, ανασκάφηκαν δύο νέα κτίρια πιο βόρεια και πιο νότια των ανωτέρω χώρων εμπορικής δραστηριότητας, παρόμοιας με αυτά τυπολογίας και στον ίδιο με αυτά άξονα, υποδηλώνοντας την επέκταση της πόλης και προς τις δύο κατευθύνσεις. Στα ευρήματα των συγκεκριμένων χώρων ξεχωρίζει ένας σφραγιδόλιθος από καρνεόλη όπου εικονίζεται προτομή νεαρού άνδρα (Εικ.4).

..................................

Ευτυχισμένο το 2022!!!

 Άλλη μια χρονιά με δυσκολίες και πανδημίες έφτασε στο τέλος της. 

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ!!! ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ!!!
Το klenia-gr σας εύχεται το Νέο Έτος να είναι γεμάτο Υγεία, Αγάπη και  πολλές χαρές.
Οι Ελπίδες μας για μια καλλίτερη, ήρεμη και ευτυχισμένη ζωή να πραγματοποιηθούν… γιατί η Ζωή είναι πάντα Όμορφη και….

...ΟΙ ΚΕΡΑΣΙΕΣ Θ΄ ΑΝΘΙΣΟΥΝ ΚΑΙ ΦΕΤΟΣ…

...καί φέτος θά γεμίσουν γλυκούς καρπούς, ἄνθη, καί φύλλα, καί μοσχοβολιά. Κι ὅλα θά γίνουν ὅπως πάντα. Ὅπως τό περασμένο, ὅπως τό περσινό κι ὅπως τό τωρινό καλοκαίρι... κι ὅπως κάθε καλοκαίρι ὅσο θά ὑπάρχουν στόν κόσμο καλοκαίρια καί κερασιές. Και τά στόματα
θά ἐπιθυμοῦν τόν ἔρωτα, ὅσο θά ὑπάρχουν στόν κόσμο κόκκινα στόματα.
... Οἱ κερασιές θ΄άνθίσουν καί φέτος, γιά νά τίς χαρούν τά στραφτερά μάτια, νά τίς μυρίσουν οἱ νέες αἰσθήσεις καί γιά στεφανώσουν στιλπνά μέτωπα κι ὁλόμαυρα κεφάλια. Οἱ κερασιές θά καρπίσουν καί φέτος, γιά νά δροσίσουν διψασμένα χείλη καί νά στολίσουν ρόδινα ἀφτιά
καί καπελίνα.
Ύστερα τό βουερό καλοκαίρι θά μισέψει, κι ὁ χειμῶνας θά μᾶς κυρτώσει τίς ράχες, καί θά χιονίσει...θα χιονίσει ἀλύπητα πάνω ἀπ΄τα κεφάλια μας. Κι ὅταν θά φύγει κι αὐτός -οἱ κερασιές , ναί, θ΄άνθίσουν καί πάλι- μά κάποιες ἀπ΄τις νιφάδες τοῦ χιονιοῦ του θάχουν ξεχαστεῖ στά μαλλιά μας...

(Μενέλαος Λουντέμης- Απόσπασμα από το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος)

Κλενιάτικες Ιστορίες : Ο Αγροφύλαξ.

 Γράφει ο Γιώργος Δελής,

    Σύμφωνα με το νόμο... τάδε, άρθρο... τάδε, παράγραφος,,, τάδε, καλείστε την τάδε του μηνός Νοεμβρίου προς απολογία στο Ειρηνοδικείο Κορίνθου, κατηγορούμενος, διότι κτλ. κτλ.

   Σεπτέμβριος, τέλος καλοκαιριού 1950. Ο ήλιος είχε ανέβει ένα καλάμι ψηλά. Ο Αριστείδης Δήμας (1898-1994), πίνοντας τον καφέ του στην αυλή κάτω από την μουριά,  κοίταξε με βλέμμα σκυθρωπό για άλλη μία φορά, το επίσημο έγγραφο με την στρογγυλή σφραγίδα του κράτους και την καλλιτεχνική  υπογραφή κάτω από το α. α. Tο δίπλωσε με προσοχή και το ξαναέβαλε στον φάκελο που είχε και αυτό τη σφραγίδα του. Του το είχε  φέρει πρωί-πρωί, ο φίλος του και συμπατριώτης, ο Μήτσος ο χωροφύλακας, που υπηρετούσε στο Σταθμό Χωροφυλακής Χιλιομοδίου. Βέβαια για να είμαστε ειλικρινείς παλιά τον είχε προειδοποιήσει. 

   “Αρίστο πρόσεχε, επειδή είσαι καλός στη δουλειά σου κάποιοι δεν σε καλοβλέπουν και περιμένουν καμιά στραβοτιμονιά για να σε τυλίξουν σε μία κόλλα χαρτί”.

Τώρα κατάλαβε. Ο άλλος συμπατριώτης του, ο δικαστικός κλητήρας που ήταν και ολίγον δικομανής βρήκε την ευκαιρία και τον τρέχει με μια μήνυση που του έκανε ο Χιλιομοδιότης ο κύριος Μεζίνης, με το παρατσούκλι  Μαρκής ντε!.

 Σαν πρώτη αντίδραση του ήρθε “να κατεβάσει μερικά καντήλια” αλλά σαν ψύχραιμος άνθρωπος που ήταν συγκρατήθηκε. Η γυναίκα του βλέποντά τον σκεφτικό προσπάθησε να πιάσει κουβέντα.

   “Τι είχε ο φάκελος Αρίστο μου;”  ρώτησε.

   “ Δουλειά σου εσύ” της τόκοψε.

Περαιτέρω η συζήτηση δεν είχε περιθώρια εξέλιξης. Χρόνια παντρεμένοι ήξερε τα χούγια του, οπότε μαζεύτηκε μέσα να προχωρήσει το φαγητό που ετοίμαζε.

Ο Αριστείδης  ήρεμος έβγαλε το σακουλάκι με τον ψιλοκομμένο καπνό, που τον έκοβε φρέσκο κάθε δυό-τρεις μέρες, έστριψε ένα ακόμη τσιγάρο και τελείωσε τον καφέ του.

 “Τασιά “ φώναξε τώρα την γυναίκα του την Αναστασία “Φέρε μου το καπέλο”.

 Γρήγορα η γυναίκα του πήγε το πηλίκιο.

Ο Αριστείδης εδώ και χρόνια ήταν αγροφύλακας, δραγάτης, που λέγανε στο χωριό. Η Κλένια μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο είχε τέσσερις δραγάτες. Η Κοινότητα του χωριού χώριζε σε τέσσερις περιφέρειες τα χωράφια και τα βοσκοτόπια που βρίσκονταν στα όριά της  και ανήκαν στους κατοίκους της. Ανατολικά από τον “Βατιά” και τον “Κοκαλά”,μέχρι  Δυτικά στο “Σαρντάμι” και το “Καβουρόρεμα» στα όρια με τον «Άγιο Βασίλειο». Βόρεια από το “Παλιοσχολείο” και τα όρια με «Χιλιομόδι» μέχρι Νότια την “Απαγορευμένη” στην “Νυφίτσα” και τον “Γκαλγκούνη”. Αυτός είχε συνήθως τη δεύτερη περιφέρεια με κέντρο την Πειστρατού. Κάθε χρόνο οι δραγάτες συνήθως άλλαζαν για να έχουν κι άλλοι συγχωριανοί  δουλειά αλλά πάλι οι προηγούμενοι επανέρχονταν. Έτσι και ο Αριστείδης για αρκετά χρόνια με διακοπές ενδιάμεσα  δούλευε σαν δραγάτης  στην Δεύτερη περιφέρεια. Αλλά ήταν και χρονιές που είχε την Πρώτη περιφέρεια με κέντρο τον “Ξερόκαμπο”. Ανάλογα την κλήρωση, γιατί με κλήρωση οριζόντουσαν. Ήταν και χρονιές που δούλευε δραγάτης και στην διπλανή κοινότητα του Αγίου Βασιλείου. Και τον βόλευε, γιατί τα περισσότερα χωράφια του ήταν κοντά στα όρια και ήξερε τα κατατόπια.

   Η δουλειά του ήταν να προσέχει τα κτήματα για διάφορες ζημιές από ζώα και τα αφύλαχτα κοπάδια. Ακόμα να μην γινόντουσαν  κλεψιές προϊόντων στα χωράφια  ή κλοπές ζώων που ήταν σύνηθες φαινόμενο. Δεν ήταν και εύκολη δουλειά. Τα χωράφια πολλά. Η έκταση μεγάλη. Δεν μπορούσες να την ελέγξεις με μια ματιά. Τα γιδοπρόβατα που έβοσκαν ουκ ολίγα. Κάθε εποχή είχε και τα προβλήματά της. Την άνοιξη προς το καλοκαίρι τα ζαρζαβατικά, το θέρος τα σπαρτά, αργότερα τα αμπέλια και ο τρύγος, όλο το χρόνο οι ελιές κτλ. Την εποχή του τρύγου ειδικά πρόσεχε να μην μπαίνουν τα σκυλιά στα αμπέλια και κατέστρεφαν τα σταφύλια και προειδοποιούσε όσους τα άφηναν ελεύθερα, ποιο θα ήταν το τέλος τους, “θα πάει σαν το σκυλί στ΄αμπέλι” τους έλεγε. Γνώριζε τον νοικοκύρη του κάθε χωραφιού και κάθε κοπαδιού. Που ήταν σπαρμένα και που χέρσα. Ποιανού κοπαδιού  ήταν τα τροκάνια που ακούγονταν και ποιανού ήταν το σκυλί που γάβγιζε μακριά. Ποιός είχε περιβόλια και πού.Τους ζημιάρηδες και τους ζευζέκηδες τους ήξερε και έτσι είχε το νου του εκεί που έπρεπε. Μεσολαβούσε και έλυνε ειρηνικά τις διαφορές των συγχωριανών του για ζημιές ,όρια χωραφιών, αποζημιώσεις κτλ.

  Οι Αγροφύλακες ορκιζόντουσαν για την πιστή τήρηση των νόμων και οδηγιών. Έπρεπε να επιτηρούν όλη μέρα και καμιά φορά τη νύχτα για κλοπές, για βόσκηση σε ξένα χωράφια και να προλάβουν όποιες παρανομίες μπορεί να συνέβαιναν. Ακόμα ενημέρωναν για ασθένειες που εμφανιζόντουσαν στα φυτά ή τυχόν επιδρομές ακρίδων για μεριμνήσει ο Πρόεδρος να καλέσει προσωπική εργασία για την εξολόθρευσή τους. Δεν γνώριζαν ζέστη και κρύο. Ήταν παντός καιρού επί ποδός. Μοναδικό τους  όπλο η σφυρίχτρα που σηματοδοτούσε την παρουσία τους και απέτρεπε τους επίδοξους παραβάτες και το πηλήκιο με το εθνόσημο. Δεν υπήρχαν αργίες και διακοπές. Αν δεν έβρισκαν τον ζημιάρη ο νόμος ήταν αυστηρός. Πλήρωναν τη ζημιά από την τσέπη τους. Και να πεις ότι έπαιρναν και καμιά μεγάλη αμοιβή. Η Κοινότητα έβαζε ένα μικρό φόρο στις σοδειές των κατοίκων για την αμοιβή τους, που μπορεί να ήταν και σε είδος. Αλλά και οι συγχωριανοί τους πολλές φορές, όταν ήσαν ευχαριστημένοι, έδιναν μόνοι τους το κάτι τις από την παραγωγή τους, καμιά μυζήθρα, φρούτα κτλ.  Οι Αγροφύλακες ήταν όργανα σεβαστά γιατί προστάτευαν του αγρότες και τους κτηνοτρόφους όλο το χρόνο.

  Ο Αριστείδης φόρεσε το πηλίκιο και ξεκίνησε με το μουλάρι του να πάει όπως κάθε μέρα στο παρατηρητήριο της περιοχής του και να κάνει και την βόλτα στην περιοχή του για έλεγχο. Μαζί πήρε στην πλάτη και το δίκαννο. Από τους πιο καλούς κυνηγούς του χωριού. Γνώστης των μυστικών του κυνηγιού ,των περασμάτων και των κυνηγοτόπων.

Σημάδι από τους λίγους, γιατί το μονόκαννο ή το δίκαννο δεν σου άφηνε περιθώρια. Ή περίμενε σε ενέδρα ή ήταν σε κίνηση, μια, δυό βολές και ότι έπιανες. Μετά έπρεπε να ξαναγεμίσεις και το θήραμα δεν περίμενε. Όλο και καμιά αλεπού, κανένα κουνάβι θα εύρισκε που  η γούνα τους θα έπιανε κάποια χρήματα πουλώντας την αργότερα. Ένα συμπλήρωμα στο εισόδημα. Επιτυχία ήταν και κανένας λαγός που μαγείρευε στιφάδο η γυναίκα του και πρόσφερε αλλαγή στις συνηθισμένες τροφές.

  Πρώτα θα πέρναγε από το Σαρντάμι. Εκεί ήταν τα περισσότερα χωράφια του. Σε ένα χαμόσπιτο που είχε, έμεναν συνήθως κάποιες βραδιές τα δυό παιδιά του ο Κώστας κι ο Μήτσος που φρόντιζαν τα χωράφια και κάτι γαλόπουλα που έθρεφαν το καλοκαίρι για να τα πουλήσουν αργότερα. Θα έλεγχε την κατάσταση και θα έδινε οδηγίες. Σήμερα θα έπαιρνε και ένα από τα δυό σκυλιά του. Την Σπίθα και τον Κουτσαβίνη. Φοβερά κυνηγόσκυλα. Βοηθοί  του στο κυνήγι. Εκπαιδευμένα για όλα τα θηράματα.

............................

Η Κλένια που χάνεται…

    Η ανάπτυξη της οικονομίας του χωριού από την δεκαετία του 70 και μετά έφερε και την αλλαγή στον οικιστικό ιστό. Τα σπίτια σταδιακά ανανεώθηκαν. Είτε κτίστηκαν καινούργια πάνω στα παλιά είτε καινούργια στα παρακείμενα οικόπεδα. Ελάχιστα σπίτια από τα παλιά διασώθηκαν. Κάποια εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται από τους απογόνους των παλαιών ιδιοκτητών αφού συντηρήθηκαν και βελτιώθηκε η δομή τους (καινούργια κουφώματα, στέγες κτλ). Περισσότερο βέβαια χρησιμοποιού-νται σαν “ το σπίτι στο χωριό” αφού οι ιδιοκτήτες διαμένουν σε κάποιο αστικό κέντρο. Σε άλλα σπίτια χρησιμοποιήθηκε μέρος αυτών, που είναι σε επαφή με το καινούργιο, σαν αποθήκη αφού και αυτά βεβαίως συντηρήθηκαν και βελτιώθηκαν. Τέλος άλλα σπίτια βρίσκονται σε κατάσταση κατάρρευσης αφού οι ιδιοκτήτες δεν υπάρχουν ή έχουν παύσει να ενδιαφέρονται.
    Μια βόλτα στο χωριό μας δίνει μερικές εικόνες από το παρελθόν.
    Να σημειώσουμε ακόμα ότι η οικοδομική έξαρση μετέβαλε κατά πολύ και την ρυμοτομία του χωριού με δρόμους που παλιά ήταν μόνο για ζώα τώρα να έχουν διαμορφωθεί για οχήματα.
Υ.Γ. Όσοι γνωρίζουν την ιστορία των σπιτιών, όπως χρονολογίες ανέγερσης, τεχνίτες, υλικά κτλ. θα ήταν ενδιαφέρον να την γνωρίζουμε και να την αναρτήσουμε για την Ιστορία.

.................

1940. Έπος!!!

Απόσπασμα από την Στρατιωτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος,Ιωανν.Πολιτάκου  Υποστρ.ε.α.

.........................
    Η επιτελική οργάνωση και ενημερότητα των Διοικήσεων στα σχέδια
κινητοποιήσεως, συγκεντρώσεως και επιχειρήσεων ήταν θαυμαστή. Τα
ξημερώματα της 28ης 'Οκτωβρίου ολόκληρος ο πολεμικός μηχανισμός
τέθηκε σε κίνηση με μια τηλεφωνική διαταγή πού στάλθηκε από το Γενικό 'Επιτελείο Στρατού προς τα Στρατηγεία των Σωμάτων Στρατού. Είχε όλες όλες είκοσι μία λέξεις:

« Από έκτης πρωινής σήμερον περιερχόμεθα εις εμπόλεμον κατάστασιν προς Ιταλίαν. Άμυνα εθνικού εδάφους διεξαχθή βάσει διαταγών ας έχετε. Εφαρμόσατε σχέδιον επιστρατεύσεως».

   Κατά τη διάρκεια του πρώτου δεκαημέρου των επιχειρήσεων φάνηκε
η στερεότητα των ελληνικών μονάδων. Οι ανώτερες Διοικήσεις και τα
επιτελεία τους έδειξαν μεγάλες διοικητικές και τακτικές ικανότητες.
Οι Διοικήσεις των μονάδων ενέπνευσαν εμπιστοσύνη με τις εύστοχες
ενέργειές τους. Οι έφεδροι αξιωματικοί και οπλίτες βρήκαν ένα σώμα
μονίμων αξιωματικών και υπαξιωματικών τέλεια καταρτισμένο, έμπειρο
και πειθαρχημένο στη Ιεραρχία του. Η εμπιστοσύνη προς τις Διοικήσεις
των μονάδων αναπτύχτηκε ταχύτατα και το υπέροχο ηθικό με το οποίο
προσήλθαν οι έφεδροι στερεώθηκε, έγινε ακλόνητο. Στο τέλος του πρώτου δεκαήμερου των επιχειρήσεων όλος ό στρατός αισθανόταν ότι τα πράγματα πήγαιναν καλά κάτω από έναν άξιο αρχιστράτηγο και τη πειθαρχημένη και άριστα οργανωμένη Ιεραρχία των Διοικήσεων.
Ο στρατηγός Παπάγος επιβλήθηκε στο σύνολο του στρατού με το κύρος πού είχε αποκτήσει ως αρχηγός του Γενικού 'Επιτελείου Στρατού, με την προπαρασκευή του στρατού πού είχε επιτελέσει, με την αποφασιστικότητά του και με την αισιόδοξη στρατηγική του. Στα χέρια του ο στρατός έγινε σφύρα πού συνέτριψε τούς 'Ιταλούς.
   Ή αντίσταση της Ελλάδος κατά της ιταλικής επιθέσεως διέγειρε
έκπληξη και θαυμασμό εις όλο τον κόσμο. Ήταν η εποχή της κυριαρχίας του Άξονα. Κυβερνήσεις και λαοί έβλεπαν με θαυμασμό την τόλμη μιας μικρής Ελλάδος να ορθώνει το πυγμαίο της ανάστημα κατά του
πανίσχυρου Άξονα. Και ο Χίτλερ, θαύμαζε επίσης, αλλά και ανησυχούσε. Βλέποντας τις επιτυχίες των ελληνικών δυνάμεων άρχισε να φοβάται την εγκατάσταση βρετανικών βάσεων στο ελληνικό έδαφος και τη δημιουργία Μακεδονικού μετώπου, όπως στον προηγούμενο πόλεμο, και τον πιθανό κίνδυνο βομβαρδισμών των πετρελαιοπηγών της Ρουμανίας από βρετανικά αεροσκάφη, πού θα είχαν σαν ορμητήρια ελληνικές βάσεις. Από τις 4 Νοεμβρίου εξέφρασε τούς φόβους αυτούς και αποφάσισε να προετοιμάσει επίθεση γερμανικών δυνάμεων κατά της Ελλάδος. Στις 12 Νοεμβρίου έδωκε οδηγίες στα επιτελεία του να αρχίσουν τις σχετικές προετοιμασίες.
   Μετά την απόκρουση της Ιταλικής επιθέσεως και την επιτυχή συγκέντρωση των ελληνικών δυνάμεων ο στρατηγός Παπάγος ανάλαβε γενική αντεπίθεση. Προώθησε προς τον τομέα του Γ' Σώματος τις 11 η και 13η μεραρχίες. Λόγω της συγκεντρώσεως εκεί πέντε μεραρχιών (10η, 9η, 15η, 11η, 13η) έθεσε τις l0η και 11η υπό ξεχωριστή Διοίκηση (συγκρότημα Κ) πού έθεσε υπό το ΤΣΔΜ. Μετά 7ήμερο μάχη οι ιταλικές δυνάμεις του τομέα Κορυτσάς ανατράπηκαν και οι ελληνικές δυνάμεις κατέ­λαβαν με διαδοχικά άλματα τη γραμμή όρος Ίβάν-Κορυτσά-Κιάφε Κιάριτ.Ταυτόχρονα το Β' Σώμα Στρατού από Σμόλικα μέχρι Γράμμου επιτέθηκε προς 'Ερσέκα- και Λεσκοβίκι, ενώ ή μεραρχία ιππικού μεταξύ Σμόλικα και όρους Γκαμήλα εξόρμησε προς Κόνιτσα. Στις 22 Noεμβρioυ οι άνω­τέρω δυνάμεις είχαν εξασφαλίσει την οδό Λεσκoβίτα-Kιάφε- Κιάριτ. Στον τομέα της Ηπείρου το Α' Σώμα Στρατού, αφού ενισχύθηκε και με τη 2η μεραρχία, επιτέθηκε με την 8η μεραρχία προς Δρυμάδες και Μπουράτο, με τη 2η προς Ντούσκα-Μερτζάνη και με το απόσπασμα παραλιακής ζώνης (απόσπασμα Λιούμπα) προς Κώτσικα (ΒΔ Φιλιάτες). Κατόπιν σφοδρών αγώνων το Α' Σώμα εκβίασε τη στενωπό Δελβινακίου και τις διαβάσεις του όρους Ντούσκος, ενώ στην παραλιακή ζώνη απώθησε τις Ιταλικές δυνάμεις βόρεια του Καλαμά. Στις 22 Νοεμβρίου είχε φθάσει στη γραμμή Φιλιάτες-Κεραμίτσα-Καστάνιανη-Βάλτσιτσα-στενωπός Δελβινακίου-Δολός-Δρυμάδες-Μερτζάνη.
   Με τις επιθετικές αυτές επιχειρήσεις πού διήρκεσαν από 14 μέχρι 22 Νοεμβρίου ο ελληνικός στρατός πήρε την πρωτοβουλία των επιχειρήσεων και επισφράγισε την ήττα του Ιταλικού στρατού σ' ολόκληρο το μέτωπο. Ο αγώνας υπήρξε σκληρότατος. Οι ελληνικές δυνάμεις χωρίς θωρακισμένες μονάδες μάχονταν εναντίον αντιπάλου πού διέθετε μια θωρακισμένη μεραρχία, υπεροχή πυροβολικού και όλμων και μεγάλη αεροπορία. Οι επιχειρήσεις διεξάγονταν επί υψηλών ορέων επί των οποίων η διαβίωση και οι ανεφοδιασμοί πρόσκρουσαν σε μεγάλες εδαφικές δυσχέρειες.

Ο χειμώνας είχε αρχίσει και προμηνυόταν δριμύς.